Rygweda
Rigweda, Rygweda, Rgveda, Rigveda (ऋग्वेद) - Pierwsza i podstawowa z czterech sanhit (zbiorów) wchodząca w skład Wed, najstarszy zabytek literacki indoaryjski, niejednolity treściowo i chronologicznie, gdyż napisany przez wielu Ryszich, Mistrzów Mądrości czy Wieszczów. Każda Sanhita posiada swojego autora, który wymieniony jest na początku utworu, a także opiekuńczą dewę (anioła czy bóstwo) do kontemplacji. Najstarsze zachowane w rękopisach hymny Rigwedy mogły powstać około XIV wieku p.n.e., jeszcze przed wejściem Arjan (Ariów) do Indii, ale główny zrąb powstał prawdopodobnie później, już na wschodnich terenach Pendżabu, a wniosek ten wysnuto na podstawie analizy nazw geograficznych występujących w treści. Rygweda istniała już w czasach Kryszny, a to w latach 3228 - 3102 p.e.ch.
Rygweda składa się z 1028 hymnów (sukta - dosłownie: dobrze powiedziane), zgromadzonych w 10 kręgach (mandala). Średnio hymn ma około 10 strof, najdłuższy ma ich 58, najkrótszy o numerze 99 tylko jedną. Tylko pierwsza i ostatnia mandala zawierają taką samą liczbę hymnów. Najstarsza część to mandale od drugiej do siódmej - tzw. mandale rodzinne ponieważ tradycja przypisuje je określonym rodom wieszczów. We wszystkich tych mandalach hymny ułożone są w tym samym porządku: pierwsze są skierowane do Agni Deva, następne do Indra Deva, a kolejne do pozostałych bóstw wedyjskich. Hymny są ułożone według liczby strof i według długości metrum od najdłuższego poczynając. Następnie powstała druga część (od 51-ego hymnu) mandali pierwszej, która zawiera 9 krótkich zbiorów różnych autorów, potem pierwszą część pierwszej mandali oraz mandala ósma - obie są bardzo zbieżne w treści. Następnie dodano mandalę dziewiątą - bardzo jednorodną pod względem treści - wszystkie hymny skierowane są do Somy. Na końcu włączono mandalę dziesiątą, która różni się od wcześniejszych treścią i formą - wiele jej hymnów napisano w formie dialogów, a w treści uwidaczniają się zmiany w panteonie bóstw (pojawiają się nowe bóstwa), pojawiają się spekulacje filozoficzne, dotyczące natury i powstania wszechświata, opisy innych rytuałów niż ofiara wedyjska. Do mandali ósmej dodano później osobno numerowane hymny (valakhilja).
Rigweda zachowała się w dwóch postaciach:
- sanhitapatha - normalny tekst
- padapatha - tekst nieuwzględniający zmian sandhi oraz zawierający analizę złożeń; tekst ten powstał dla celów dydaktycznych i praktycznych (ułatwia zapamiętanie hymnów).
Hymny Rigwedy są metryczne, ale bez rymów. Najczęstsze rodzaje metrum to: trisztubh, gajatri, dźagati oraz anusztubh, zwany też śloką. Te same miary występują w zoroastryjskiej Zend Aweście.
Rigweda to przede wszystkim księga kapłańska, w znacznej mierze służyła celom liturgicznym i obrzędowym (wedle tradycji jej teksty miał w trakcie ofiary wedyjskiej recytować hotar - kapłan zapraszający bogów do udziału w obrządku). Hymny jako utwory religijne i poetyckie, niewiele mówią o wydarzeniach swojej epoki, ale odsłaniają obraz ówczesnej kultury, wierzeń, systemu etycznego oraz odtwarzają zasięg ekspansji Ariów na terenie Indii. Większość tekstów Rigwedy to hymny do bóstw, które zawierają zaproszenie do wzięcia udziału w ofierze, głoszą chwałę bogów, wymieniają ich imiona i epitety, funkcje i atrybuty oraz zawierają prośby do bóstw. Wiele z nich wspomina ważne legendy oraz mity (ale nie przytacza ich w całości), np. opowieść o zabiciu przez Indrę demona Writry. Różne elementy świata natury są w Rigwedzie deifikowane (np. jutrzenka w osobie bogini Uszas, ogień w postaci boga Agniego itd.). Jedna z najsłynniejszych izolowanych strof Rigwedy to Gajatri, najświętsza i najważniejsza mantra wedyjska, modlitwa skierowana do Sawitara, bóstwa łączonego ze słońcem (mandala 3, hymn 69, strofa 10). To nieodzowny do dzisiaj element codziennego rytuału porannego ortodoksyjnych hindusów.