Świętowit

Rzeźba tzw. Światowida ze Zbrucza w Olesku na Ukrainie

Świętowit (również: Sventevit, niepoprawnie: Światowid, Światowit) - ważna Bóstwo czczone przez dawnych Słowian na obszarach zachodnich, w tym w Polsce. Ze strzępów źródeł zachowanych po chrześcijańskich barbarzyńskich pogromach średniowiecznych zachowało się na obszarze Polski najwięcej informacji o Świętowicie, stąd też uważany jest przez niektórych za główne bóstwo Słowian. Świętowit jest jedną z form Boga Peruna. Przedstawiany jest jako postać o czterech głowach lub twarzach. Ma liczne cechy bóstwa wojennego. Najbardziej znanym przedstawieniem Świętowita jest pochodzący z obecnej Ukrainy posąg tzw. Światowid ze Zbrucza. Posąg według badaczy stanowi filozoficzną reprezentację wszechświata. Nie ma zgody co do tego, czy posąg kojarzony ze Świętowitem to jedno Bóstwo, czy właśnie wykuty traktat filozoficzny.

Świętowit (połabskie: Svątevit; prawdop. ze "święty" – dawniej tyle co "potężny" i "wit" – "pan") – główne bóstwo czczone przez plemię Słowian połabskich – Ranów, zamieszkujące na wyspie Rugii w grodzie Arkona. Relacja duńskiego kronikarza, Saxo Grammaticusa zawarta w dziele Gesta Danorum podaje, że w tamtejszej świątyni przedstawiać Boga miał posąg olbrzymiej, antropomorficznej istoty o czterech twarzach. W prawej ręce trzymać miał róg, który kapłan podczas świąt napełniał miodem w celu odprawienia wróżb. Atrybutem Świętowita był miecz, a świętym zwierzęciem biały koń, którym posługiwano się przy wróżbach przed wyprawami wojennymi; ruch konia lewą nogą oznaczał niepowodzenie, prawą zaś zwycięstwo.

Uważany za boga najwyższego – pana niebios, wojny, płodności i urodzaju. Aleksander Gieysztor, jak i większość badaczy słowiańskiej mitologii, utożsamiają Świętowita arkońskiego z ruskim Perunem.

Świątynia Świętowita w Arkonie była pokryta płaskorzeźbami i malowidłami, posiadała też własny oddział 300 konnych. Wewnątrz znajdował się bogaty skarbiec. Dostęp do wnętrza świątyni i boskiego rumaka miał jedynie długowłosy kapłan, któremu nie wolno było skalać boskiej siedziby oddechem. Świątynia ta została spalona 12 czerwca 1168 roku z rozkazu duńskiego króla Waldemara I, który zagarnął jako łup wojenny skarbiec Świętowita składający się z ofiar wielu pokoleń wiernych. To sanktuarium było ostatnią pogańską świątynią Słowian.

Pewne elementy posągu w Arkonie mają swoje ścisłe odpowiedniki w słynnym idolu zbruczańskim wydobytym z rzeki Zbrucz w 1848 r. we wsi Liczkowce na Podolu (obecnie Ukraina). "Światowid ze Zbrucza" aktualnie znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie.