Czart

Czart (czort), także bies w mitologii słowiańskiej zazwyczaj zła lub złośliwa istota demoniczna, po przyjęciu chrześcijaństwa utożsamiana z lokalnym diabłem. Odpowiada hebrajskiemu szed, oznaczającego demony, diabły. Imię pierwotnie opisywało kogoś kulejącego, chromego, utykającego na nogę lub bez ogona. "Czartowskie nasienie", "czartowski pomiot" to powszechne przekleństwa słowiańskie, którymi określano osoby, które się same okaleczyły celem wzbudzenia litości i parania żebractwem. Podobnie określano osoby kalekie, chrome o perfidnym, złośliwym charakterze, kalekich pijaków i podobne typy osób.

W późniejszym folklorze najczęściej chodzi o tego jednego, „pierwotnego”, który, spadając z nieba, złamał lub zwichnął sobie nogę:

• „(...) na rozkaz Pana Jezusa Michał Archanioł zrzucił wóz Lucypera z nieba.”
• „(...) zrzucił Wielki Wóz z nieba i złamał mu dyszel.”

(na Wielkim Wozie jeździł św. Jerzy, św. Eliasz = Gromowładca)

• „Pan Bóg wytyczył Drogę Mleczną zbuntowanym aniołom i po niej strącił ich do piekła.”

Inna opowieść będąca częścią słowiańskiego mitu o stworzeniu świata, tłumaczy cechę charakterystyczną czarta, wyjaśnia jednocześnie czerwone zabarwienie olchy (Bułgaria, Ukraina, Białoruś, Polska): ...czart stworzył wilka, a Bóg go nim poszczuł, bies uciekł na olchę, ale wilk zdążył go ukąsić w nogę (urwać mu ogon – białorus. karnachwościk; porównaj etymologię słowa kąsać <*kond-s-os „oddzielona część” > scs. kąsъ, spol. kęsy „krótki, skrócony” zwłaszcza o ogonie, ale także „bez ręki, [albo] nogi”), krew zabarwiła drzewo...

Możemy mieć tu do czynienia ze śladem mitu o początku pojedynku kosmogonicznego, próbie wspięcia się (wjechania) czarta do nieba (ucieczki na/w drzewo, por. drzewo kosmiczne), zawłaszczenia praw przynależnych Gromowładcy, jazda (skradzionym ?) rydwanem (symbolem wojowników – „kszatrijów”, którym przewodził Gromowładca), porwaniem nim (?) jego partnerki (o Drodze Mlecznej: „słoneczkowa matka [matka Swaroga; Wielka Macierz, której symbolem – krowa, rodząca Słońce] tamtędy jeździła i został znak.”). Por. też Wołos, Perun.