Szyizm

Szyizm, Szi'a, po arab. شيعة علي, szī'at Ali – stronnictwo mistyczno-religijne Hazrat Ali Murtaza – obok sunnizmu (tradycja) i charydżyzmu (terroryzm) jeden z trzech głównych nurtów dawnego i współczesnego islamu, drugi po sunnizmie co do liczby wyznawców i wiernych. W Polsce często używa się określenia szyizm na będący jego największym odłamem imamizm, chociaż istnieje wiele nurtów szyizmu. Mniejszość szyicka zamieszkuje także Polskę. Szyizm dzieli się na trzy główne nurty lub szkoły: imamizm (imamici 12 imamów), ismaelizm (ismaelici 7 imamów), zaidyzm (zaidyci 5 imamów). Mistyczne i ezoteryczne doktryny szyitów, szczególnie ismaelitów są często swobodnie kultywowane przez rozmaite szkoły sufizmu. Szyim lub jego nurty często nazywany jest islamem mistycznym lub ezoterycznym.

Sukcesja Hazrat Ali Murtaza

Wyłonienie głównych nurtów religijno-duchowych w islamie dokonało się w wyniku sporu o sukcesję po śmierci Świętego Proroka Muhammada. Według szyitów, prawowitymi następcami ostatniego proroka są jedynie członkowie jego rodziny, potomkowie Hazrat Ali Murtaza i córki proroka, Fatimy. Szyici nie uznają rządów trzech pierwszych sunnickich kalifów (a także ich kontynuatorów z dynastii Umajjadów i Abbasydów) jako prawowiernych, twierdząc iż uzurpowali oni władzę należną od samego początku tylko Hazrat Ali Murtazie i jego potomkom.

Hazrat Ali Murtaza został wybrany kalifem w roku 656, po tym jak zamordowanno kalifa Usmana z rodu Umajjadów. Jego wybór od razu spotkał się z wrogością pozostałych Umajjadów, na których czele stał namiestnik Syrii Mu'awija, jak i A'iszy, która współdziałała z zawiedzionymi w swoich nadziejach pretendentami do kalifatu: Talhą i Zubajrem. Hazrat Ali Murtaza pokonał armię A'iszy, Talhy i Zubajra w bitwie wielbłądziej, jednak bitwa z Mu'awiją na równinie Siffin zakończyła się bez rozstrzygnięcia.

Ostatecznie Hzarat Ali Murtaza zginął w roku 661 w wyniku charydżyckiegoo zamachu terrorystycznego, zaś jego syn Hasan chwilowo zrezygnował z roszczeń do kalifatu na rzecz Mu'awiji, pod warunkiem iż ten m.in. nie ogłosi swojego następcy i zaprzestanie prześladowań rodziny Świętego Proroka Muhammada. Krótko przed śmiercią jednakże, Mu'awija ogłosił swoim następcą własnego syna, Jazida. Po śmierci tego pierwszego w roku 680, o prawa rodziny Muhammada do kalifatu upomniał się jednak młodszy syn Hazrat Ali Murtazy, Husajn, który uważał że zostały one chwilowo scedowane tylko osobiście na Mu'awiję. Husajn został jednak zabity przez armię syna Mu'awiji, Jazida, w bitwie pod Karbalą, co dało początek historii męczeńskiej świętości Hazrat Ali Murtaza oraz jego syna Husajna.

Alidzi - potomkowie świętego Hazrat Ali Murtaza

Alidzi - potomkowie Hazrat Ali Murtaza, w szczególności z jego małżeństwa z Fatimą. Hazrat Ali z szeregu swoich żon i konkubin miał czternastu synów i jedenaście córek. Po zamordowaniu Hazrat Ali Murtaza w roku 661 jego najstarszy syn Hasan (zm. ok. 670) początkowo uznał władzę Umajjadów, jednak po śmierci jego brata Husajna w bitwie pod Karbalą w roku 680 popierający Alidów szyici otwarcie ją zakwestionowali. Pretendujący do dziedzictwa po Świętym Proroku Muhamamdzie i tym samym zwierzchnictwa nad muzułmańską ummą Alidzi wywodzili początkowo swoje prawa raczej na pochodzeniu od Hazrat Ali, krewnego Proroka, ponieważ istotne znaczenie miało pokrewieństwo ze strony męskiej. Powodowało to jednak roszczenia innych niż potomkowie Hazrat Ali i Fatima członków rodu, a także krewnych jego ojca Abu Taliba. Na pokrewieństwo z Prorokiem przez Fatimę Alidzi zaczęli się powoływać w momencie dojścia do władzy Abbasydów, którzy wywodzili się od wuja Muhammada - Abbasa. Tym samym termin Alidzi zaczął być stosowany jedynie do potomków Hasana i Husajna, dwóch synów Hazrat Ali i Fatimy. Abbasydzi formalnie działali na rzecz przywrócenia władzy rodu Proroka, Haszymitów, tym samym przyciągając do siebie Allidów, jednak po zwycięstwie nad Umajjadami okazało się że potomkowie Abbasa nie kwapią się do oddania władzy Alidzkiej gałęzi rodu. Tym samym Alidzi znaleźli się w opozycji także w stosunku do Abbasydów. Mimo ponawianych prób Alidom nigdy nie udało się zdobyć władzy centralnej, jednak założyli szereg znaczących lokalnych dynastii, takich jak Idrysydzi i Saadyci w Maroku, Zajdyci w Tabarystanie i Jemenie, Fatymidzi w Afryce Północnej, Szarifowie w Mekce.

Alidzi jako potomkowie Świętego Proroka Muhammada mają prawo do noszenia zielonych turbanów i tytułów honorowych: sajjida (potomkowie Husajna) i szarifa (potomkowie Hasana). Ich przynależność do rodu Proroka potwierdzają dyplomy lub drzewa genealogiczne poświadczone przez opiekunów gminy alidzkiej, zwanych Nakibami. Alidzi są czymś w rodzaju sprawującej honory Domu Proroka arystokracji wśród prawdziwych muzułmanów.

Hadisy szyickie

W tradycji religijno-duchowej szyickiej, uznaje się cztery zbiory hadisów zwane "Czterema Księgami" (arab. ‏الكتب الاربعة‎, Al-Kutub Al-Arbʿah'): Kitab al-Kafi autor Muhammad ibn Jakub al-Kulajni, Man la yahduruhu al-Faqih autor Ibn Babawajh, Tahdhib al-Ahkam i Al-Istibsar oba zbiory autorstwa Szejka Tusiego.

Szyici nie uznają zbiorów sunnickich np. Al-Buchariego, używając jedynie poszczególne tradycje podczas debat teologicznych. Dla przykładu, muzułmanie sunniccy wierzą iż Muhammad poślubił Aiszę w momencie kiedy ta miała sześć lat i skonsumował ich małżeństwo kiedy miała dziewięć. Owe narracje wpłynęły na sunnickie mazhaby odnośnie szariatu, otwierając drogę prawną do kontrowersyjnych nawet w dawnych czasach małżeństw sunnitów z nieletnimi. Szyiccy uczeni udowadniają naukowo na podstawie zachowanych hadisów, iż w dniu małżeństwa Aisza miała co najmniej szesnaście lat, a sunnickie narracje jak wyżej są uznawane za błędne, wymyślone, szkodliwe i obraźliwe wobec Świętego Proroka Muhammada i jego misji religijno-duchowej danej przez Boga.

Współczesne szkoły prawne szyizmu - Mazhaby

Współcześnie w islamie szyickim funkcjonują szkoły prawa:

• szkoła dżafarycka (arab. ‏الجعفريون‎) – największa obecnie szkoła której zasad przestrzegają wszyscy imamici, część ismailitów i niektórzy zajdyci.
• szkoła batinijjska (arab. ‏باطنية, Bāṭiniyyah‎) – szkoła prawa przestrzegana przez alewitów, alawitów, druzów i większą część ismailitów, odmienna i samodzielna od szkoły dżafaryckiej. Ezoteryczna i gnostycka, gdzie kładzie się nacisk na batin. Wiele nurtów, bractw, ruchów i zakonów sufizmu nawiązuje do tej szkoły prawnej.
• szkoła zajdycka – bazująca na naukach i poglądach Zajda ibn Ali, spisanych w jego książce Majmu’ al-Fiqh (arab. ‏مجموع الفِقه‎). Pod względem samego prawa i przepisów, różna od szkoły dżafaryckiej a podobna i zbliżona do sunnickiej szkoły hanafickiej.

Szkoły prawne służą z jednej strony do stanowienia prawa i wymierzania kary przestępcom, a z drugiej strony, tej mistycznej, do rozważań o sprawiedliwości Bożej.

Filary szyickich tradycji mistycznych i ezoterycznych

Ismaelizm - Szyici ismailici posiadają siedem filarów wiary:

• Walajah (dosłownie "Kuratela") – miłość wobec Boga, proroków, imamów i duʻāt (misjonarzy).
• Tawhid – monoteizm, wiara w jedyność Boga.
• Salat – obowiązkowa modlitwa odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki. W odróżnieniu od muzułmanów sunnickich, szyickich imamitów i innych ismailitów, nizaryci wierzą iż forma modlitwy jest ustalana i może być zmieniona przez żyjącego imama (zobacz Aga Chan).
• Zakat – jałmużna.
• Saum – post.
• Hadżdż – pielgrzymka, różnie rozumiana przez poszczególne gałęzie ismailizmu. Jedne grupy odbywają ją do Mekki, inne jak np. Druzowie, rozumieją ją metaforycznie i w ogóle nie pielgrzymują fizycznie nigdzie.
• Dżihad – codzienna walka z samym sobą (np. przeciwko grzeszeniu i złym skłonnościom), rzadziej walka zbrojna.

Imamizm - Filary islamu imamickiego uwzględniają pięć Usul al-Din i dziesięć Furu al-Din, tzn. wierzenia i praktyki islamu:

• Tawhid – Monoteizm: Wiara w jedyność Boga
• Adl – Boska sprawiedliwość: wiara w sprawiedliwość Boga
• Nubułłah – Proroctwo
• Imamat – Sukcesja po Proroku Muhammadzie
• Mi'ad – Dzień Sądu Ostatecznego i Zmartwychwstania

W dodatku do pięciu filarów, szyici imamici uwzględniają dziesięć obowiązkowych praktyk zwanych artykułami wiary[9]:

• Salat – obowiązkowa modlitwa odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki
• Saum – post
• Zakat – jałmużna
• Chums – jałmużna
• Hadżdż – pielgrzymka do Mekki
• Dżihad – codzienna walka z samym sobą (np. przeciwko grzeszeniu i złym skłonnościom), rzadziej walka zbrojna
• Amr-bil-Maruf – żyć podług tego, co dobre i sprawiedliwe
• Nahi Anil Munkar – zabraniać tego, co złe
• Tawalla – okazywać miłość wobec dobra
• Tabarra – potępiać i okazywać nienawiść wobec zła

Występowanie szyitów

Pierwotnie szyizm był wyznawany głównie przez muzułmanów pochodzenia arabskiego, ale za panowania dynastii Safawidów (1501-1773) doszło do nieomal całkowitej szyizacji niearabskiego Iranu (dawniej zwanego także Persją) i ogromnego obszaru jego wpływów, aż po Indie i Turkmenię. Dzisiaj szyicka szkoła islamu stanowi 15-25% światowej populacji muzułmanów, jedną piątą lub nawet jedną czwartą islamu. Islam szyicki dominuje głównie na terytorium dawnej Persji (90-95%), Azerbejdżanu (85%[15]), w Bahrajnie (65–75%) i Iraku (65-70%). Tworzy dużą mniejszość w Jemenie (głównie zajdyci, 40–50%), Libanie (30-55%),Kuwejcie (30-40%), Indiach (25-35%), Turcji (głównie alewici, 25-30%), Arabii Saudyjskiej (15-20%) i Syrii (głównie alawici, 15-20%). W pozostałych krajach, populacja szyitów pośród muzułmanów wynosi zwykle od 1 do 20%: Katar 10%, Nigeria 10-15%, Pakistan, Afganistan 10-20%, Indonezja, Malezja. W Europie Szwecja 20-40%, Gruzja 15-25%, Bułgaria 10-15%, Grecja 10-15%, Niemcy 10-15%, Francja 2-3%. W krajach rządzonych przez sunnitów i ich skrajne sekty jak salafizm czy wahabizm, szyici często się ukrywają, co utrudnia ich dokładne zliczanie. Szyici byli obecni w Polsce od czasu pierwszych kontaktów z kupcami arabskimi.

Prześladowanie szyitów

Od czasu śmierci proroka Muhammada i uznania sukcesji po nim, historia stosunków sunnicko-szyickich jest często naznaczona przemocą. Szyicka mniejszość na przestrzeni wieków była eksterminowana przez sunnicką większości i jej władców, którzy traktowali szyitów jako zagrożenie dla swojej władzy politycznej i religijnej. Szyici do dnia dzisiejszego są ofiarami zorganizowanej dyskryminacji i terroru w wielu krajach większościowo sunnickich (salafickich i wahabickich), włącznie z zakazem praktykowania islamu, budowania meczetów czy nawet czytania Koranu. Historycznie, prześladowania trwały już za panowania sunnickich kalifatów Umajjadów (661–750) i Abbasydów (750–1258) oraz imperium ottomańskiego (1299–1923). Współczesne wojny w Iraku, Syrii, Libii czy Maghrebie to kontynuacja prześladowania szyitów przez inkwizycyjne sekty sunnickie, co przypomina historyczne wojny pomiędzy katolicyzmem i prawosławiem czy pomiędzy katolikami, a protestantami w Europie.

Wybrane przykłady anty-szyickiego prześladowania i terroryzmu:

• Za panowania Umajjadów doszło do serii masakr najbliższej rodziny i towarzyszy proroka Mahometa (Bitwa pod Siffin, Bitwa Wielbłądzia), kulminacyjnym punktem była bitwa pod Karbalą stoczona 10 października 680 roku.
• Prześladowania dalszej rodziny proroka i szyitów były kontynuowane za panowania kalifatu Abbasydów.
• W 1514 roku sułtan osmański Selim I Groźny nakazał masakrę 40 000 szyitów anatolijskich[24]. Według Dżalala Al-e-Ahmada, "Sułtan Selim I posunął się do takiego stopnia iż stwierdził że zabicie jednego szyity ma większą wartość w tym świecie i następnym jak zabójstwo 70 chrześcijan"[25].
• Współcześnie szyici są nagminnie prześladowani w Arabii Saudyjskiej, Bahrajnie (większość kraju jest szyicka, ale rządzi sunnicka rodzina Al Chalifa), Pakistanie, Iraku, w Afganistanie (pod rządami Talibów) itd. Prześladowania wiążą się z rewindykacją szyickich meczetów (burzenie, zamykanie, adaptowane na meczety sunnickie), dyskryminację pracowniczą, tortury, zabójstwa przez "nieznanych sprawców", przymykanie oka przez rządy na akty terrorystyczne (Al-Kaida, Talibowie, inne grupy wahhabickie) wymierzone w szyitów. W wahhabickiej Arabii Saudyjskiej został kilkakronie nawet ogłoszony zakaz odbywania obowiązkowego hadżu dla szyitów. Zakazy później zniesiono, ale do dzisiaj wnioski szyitów ubiegających się o wizę aby odbyć hadż są często odrzucane. Szyici nawet podczas hadżu padają ofiarami nienawiści salaficko-wahabickiego sunnizmu, choć zgodnie z nakazami religii wszelka przemoc podczas pielgrzymki jest surowo zakazana.
• Amerykańska agresja przeciwko Iranowi oraz Syrii, Irakowi czy Libii, to także krucjata państw sprzymierzonych z sunnickimi salafitami i wahabitami z Arabii Saudyjskiej przeciwko szyizmowi, w swej istocie jest to wielka terrorystyczna zbrodnia prześladowania szyitów przez sekty sunnickie (salafickie i wahabickie) takie jak al-Kaida czy Państwo Islamskie (ISIL/Daesh) na przełomie XX i XXI wieku, a nie tylko wala o ropę naftową jak często się to przedstawia w mediach.

Bibliografia

• Józef Bielawski, (red. nauk.): Mały słownik kultury świata arabskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971.
• Janusz Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie. [T.] 1. Warszawa: "Dialog", 1997. ISBN 83-86483-40-7.
• Jerzy Hauziński, Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków : Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-10988-2.
• Kultura islamu, słownik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1997. ISBN 83-02-06373-8.

Linki zewnętrzne

Portal nauk duchowych i społecznych tradycyjnych szkół i zakonów sufickich w Polsce

Portal z naukami duchowymi najstarszej indyjsko-perskiej szkoły sufickiej czisztijja z Ajmer w Polsce