Adi Śankara

Adi Śankara Adi Śankaraćarja (आदि शंकराचार्य ), czyli: pierwszy z Śankarów; (także: Śiankara Bhagawatpadaćarja, czyli nauczyciel u stóp Boga), w dewanagari: आदि शङ्कर, daty urodzenia i śmierci niepewne, jednak większość naukowców jest zgodna do tego, że żył w VIII wieku e.ch. - indyjski mędrzec, myśliciel i reformator tradycji wedyjskiej oraz bramińskiej. Był reformatorem największej i najbardziej wpływowej szkoły filozofii indyjskiej - Adwajta Wedanty, uważany za reinkarnację jej założyciela Mistrza Dattareya. Esencją nauczania Adi Śankara była jedność atmana i bezpostaciowego Brahmana. Śankara uważany jest w smartyzmie za częściowego awatara Boga Śiwa. Śankara był uczniem wedantyjskiego mistrza Gowinda Bhagawatpady, w linii sukcesji Gaudapadam. Napisał dużo popularnych do dziś dzieł wedantyjskich oraz komentarzy do wcześniejszych traktatów, jak "Upadeśa-sahasri", "Atma-bodha", "Tattwa-bodhaka", "Śariraka-bhaśja".

Według opinii współczesnych naukowców, Śankara żył mniej więcej w VIII wieku e.ch. Dokładnej daty urodzenia oraz śmierci wedlug eurouczonych nie da się ustalić, chociaż jest podawana w Indii. Według tradycji niektórych math (klasztorów) założonych przez Śankarę, żył w latach 788-820 będąc reinkarnacja mistrza Śankara żyjącego w latach 509-477 p.e.ch. Część źródeł podaje nawet daty 509 p.n.e. i 477 p.n.e. jako daty jego urodzenia i śmierci, ale poprzedniej inkarnacji Śankara. Biogram Śankary napisany przez Swamiego Nirdźananandę Saraswati podaje jednak rok 686 jako datę urodzin Śankary, a 718 jako rok śmierci.

Adi Śankara żył 33 lata i od dzieciństwa podróżował po Indiach, wygłaszając dyskursy o swoich naukach i systemie filozoficznym oraz prowadził dysputy z przedstawicielami innych szkół filozoficznych (darśan). Założył cztery klasztory (mathas), które odegrały kluczową rolę w znacznym rozwoju i popularyzacji hinduizmu pobuddyjskiego i Adwajta Wedanty w Indiach oraz spadku popularności buddyzmu. Adi Śankara założył, a raczej odnowił i zreformował tradycję dziesięciu zakonów sannjasinów zwanych Daśanami oraz tradycję Śanmata. Dzieła Adi Śankary, spisane w sanskrycie, zajmują się popularyzacją jego doktryny filozoficznej. Oparte są na świętych pismach hinduizmu i powołują się na nie. Śankara formułował w nich także argumenty przeciwko innym szkołom filozoficznym (takim jak sankhja czy mimansa).

Jak podaje "Śankara Widźajam", Adi Śankara urodził się we wsi Kaladi, w Kerali (Indie), był synem Śiwaguru i Arjamby, którzy byli braminami. Rodzice Śankary przez wiele lat byli bezdzietni. Modlili się w mandirze Waddakunnathan do Boga Śiwa o dziecko. Według legendy, Bóg Śiwa pojawił im się w snach i pozwolił im wybrać: albo dostaną przeciętnego syna, który będzie żył długo, albo wybitnego, który jednak szybko umrze. Rodzice zdecydowali o wyborze drugiej propozycji. Wkrótce urodził im się syn, którego na cześć Boga Śiwa nazwali Śankara. Jego ojciec umarł, kiedy Śankara był młody. W wieku pięciu lat otrzymał podstawową edukację. Gdy miał osiem lat był już znawcą Wed. Jako chłopiec, według zwyczaju, mieszkał i studiował u swego nauczyciela, czyli Guru.

Już od młodego wieku Śankara pragnął zostać sannjasinem, jego matka jednak sprzeciwiała się temu. Niektóre źródła podają, że kiedy młody Śankara kąpał się w rzece, jego nogę chwycił krokodyl i zaczął go wciągać do wody. Jego matka znajdowała się w pobliżu, jednak nie była w stanie mu pomóc. Wtedy poprosił ją o pozwolenie na podjęcie sannjasy tuż przed śmiercią. Zrozpaczona, zgodziła się na to; wtedy Śankara wyrecytował mantry, sprawiające, że podjął sannjasę. Stał się cud i krokodyl go wypuścił.

Za pozwoleniem matki Śankara udał się do Indii północnych w poszukiwaniu swojego guru. Nad rzeką Narmada spotkał Gowindę Bhagawatpadę (ucznia Gaudapady). Ten zapytał młodzieńca o tożsamość i w odpowiedzi usłyszał wyrecytowany werset objaśniający filozofię Adwajta Wedanty. Zaimponowało to Gowindzie Bhagawatpadzie i przyjął Śankarę na swego ucznia (śiśja). Później Adi Śankara otrzymał od swego guru polecenia, aby napisać komentarz do Brahmasutr i propagować Adwajtę Wedantą (Śankara postąpił zgodnie z nimi).

Wg Madhawija Śankarawidźaji, przebywając z Gowinsą Bhagawatpadą Adi Śankara dokonał cudu - zatrzymał swoim garnuszkiem (kamandalu) powódź z rzeki Narmada, ratując swojego guru, który wówczas siedział, pogrążony w medytacji, w stanie Samadhi.

Podczas swej misji rozpowszechniania Adwajta Wedanty Śankara udał się w podróż do Waranasi, gdzie pewien młodzieniec imieniem Sanandana z południowych Indii został jego pierwszym uczniem. Zgodnie z niektórymi źródłami, gdy Śankara szedł ze swoimi uczniami do mandiru Wiśwanath spotkał dalita razem z czterema psami. Uczniowie Śankary kazali mu się odsunąć, a on odpowiedział: Czy chcecie abym przesunął mojego niezniszczalnego Atmana, czy to ciało zrobione z jedzenia?. Wówczas Śankara zrozumiał, że ów dalit był nikim innym jak samym Śiwą, a psy czterema Wedami, więc złożył mu pokłon i skomponował pięć ślok znanych jako Maniśa Panćakam.

Gdy Śankara przebywał z uczniami w Badrinath, w Himalajach, napisał znane Baśje ("komentarze [do świętych tekstów]") i Prakarana granthy ("traktaty filozoficzne"). Przekazywał ich nauki swym wyznawcom. Według opowieści dobrze rozumiał je Sanandana (pierwszy uczeń Śankary), inni zaś zazdrościli mu tej umiejętności. Aby przekonać pozostałych uczniów o wyższości Sanandany, pewnego razu Śankara zawołał go, gdy stali na przeciwnych brzegach Gangesu. Sanandana przeszedł po Gangesie, krocząc po kwiatach lotosu. Zachwycony tym wyczynem Śankara nadał Sanandanowi tytuł "Padmapada".

Adi Śankara odbył znaną debatę z innym filozofem - Mandana Miszrą (uczniem Kumarili Bhatty) - przedstawicielem szkoły mimansy, przywiązującej wagę do rytuałów. Najpierw Śankara miał intencję poprowadzenia dysputy z Kumarilą Bhattą, jednak ten postanowił popełnić samobójstwo przez samospalenie, aby odpokutować za grzech, który popełnił, ucząc się filozofii buddyjskiej od mistrza, aby móc ją później skrytykować. Odesłał zatem Śankarę do swego ucznia - Mandana Miszry.

Śankara poprowadził debatę z Mandana Miszrą, gdzie żona Mandany - Ubhaja Bharati - "sędziowała". Temat dotyczył tego, czy konieczne do osiągnięcia mokszy jest spełnianie rytuałów - Mandana Miszra uważał, że tak, a Śankara, że wystarczy poznanie Brahmana. Po długich[2] dysputach Mandana Miszra oficjalnie uznał zwierzchnictwo i rację Śankary. Potem Ubhaja Bharati wyzwała Śankarę na kolejną dysputę, aby uwieńczyć jego zwycięstwo. Tym razem miała ona dotyczyć kamaśastry (wiedzy o miłości erotycznej). Śankara jako asceta nie miał żadnego pojęcia na ten temat, zatem poprosił o czas na uzyskanie tej wiedzy poprzez medytację. Ubhaja Bharati zmieniła jednak zdanie i nie miała już ochoty prowadzić debaty, zatem pozwoliła, aby jej mąż został sannjasinem i przyjął imię zakonne Sureśwaraćarja (tak uzgodniono podczas debaty). Mandana Miszra, zgodnie ze zwyczajem, jako pokonany w debacie, przyjął Śankarę na swego mistrza i później stał się jednym z jego najwybitniejszych i najistotniejszych uczniów.

Adi Śankara udał się razem ze swymi uczniami do Maharashtry i do Srisailam. W Srisailam ułożył Śiwanandalahari - dewocyjny hymn ku czci Śiwy. Madhawija Śankarawidźajam podaje, że Śankara został schwytany i miał być złożony w ofierze, jednak zjawił się przed nim Bóg jako Narasimha i uratował go (zrobił tak w odpowiedzi na modlitwy Padmapady). Śankara skomponował śtotrę Lakszmi-Narasimha (pieśń ku czci Lakszmi i Narasimhy), następnie pojechał do Gokarny, do świątyni ku czci Hari-Śankary i do świątyni Mukambika w Kollur. W Kollur przyjął na swego ucznia chłopca, uważanego przez swoich rodziców za niemego. Nadał mu imię Hastamalakaćarja (oznaczające "ten z owocem amalaka w dłoni", co jest metaforą oznaczającą "ten, co urzeczywistnił atmana"). Później pojechał do Śringeri, założył tam klasztor Śringeri Śarada Pitham i przyjął na ucznia Totakaćarję.

Śankara rozpoczął swą Dig-widźaję (podróż misjonarską) mającą na celu propagowanie Adwajta Wedanty i konkurowanie z filozofiami przedstawiającymi sprzeczne doktryny. Podróżował po całych Indiach - od Indii Południowych do Kaszmiru i Nepalu - nauczając o swej filozofii zwykłych ludzi oraz prowadząc dysputy z filozofami hinduistycznymi i buddyjskimi, mnichami i uczonymi.

Razem z malajalskim królem Sudhanwą Śankara przeszedł przez terytorium Tamil Nadu, Andhra Pradesh i Widarbhy i rozpoczął podróż w kierunku Karnataki, gdzie został zaatakowany przez bandę ekstremistów religijnych, pragnących go zabić. Królowi Sudhanwie udało się jednak ich pokonać. Podróżni bezpiecznie dotarli do Gokarny, gdzie Śankara pokonał w debacie śiwaickiego uczonego - Nilakantę.

Następnie pojechał do Kambhodży, odwiedził świątynie Girnar, Somnath i Prabhasa, gdzie objaśniał swój system filozoficzny. Później udał się do Dwaraki. W Avanti pokonał w dyspucie filozoficznej przedstawiciela systemu filozoficznego - Bhedabheda. Wszyscy awantyjscy uczeni przyjęli jego nauki.

Następnie w miejscowości Bahlika Śankara pokonał w debacie na temat filozofii dżinistów i odniósł zwycięstwa w dyskusjach z kilkoma innymi filozofami i ascetami w północnym Kaszmirze, Daradzie i w licznych rejonach pustynnych. Potem Śankara przebył góry i dotarł do Kaszmiru. W rejonie Kamarupa spotkał także tantryka - Nawaguptę.

Adi Śankara udał się do Sarwadźnapity w północnym Kaszmirze. Madhawija Śankarawidźajam podaje, że mandir ten miał czworo drzwi skierowanych w cztery strony świata. Drzwi od południa (reprezentujące Indie Południowe) były zamknięte, co oznaczało, że żadnemu uczonemu stamtąd pochodzącemu nie udało się jeszcze wejść do tej świątyni. Adi Śankara wstąpił tam dopiero po tym jak pokonał w debacie filozoficznej wszystkich obecnych tam uczonych.

Pod koniec życia Śankara pojechał do himalajskiego regionu Kedarnath-Badrinath, gdzie umarł i (według jego zwolenników) po śmierci osiągnął mokszę. W Kedarnath znajduje się Samadhi Mandir[3] poświęcony Śankarze. Keralija Śankarawidźaja podaje mandir w Vadakkunnathan w Thrissur, w Kerali jako miejsce śmierci Śankary.

Adwajta (dosł.: "nie-dualizm") jest systemem monistycznym. Termin "Adwajta" odnosi się do jedności duszy jednostkowej (Atmana) i Boga, Absolutu (Brahmana). Kanonicznymi tekstami tej doktryny są księgi Prasztanatraji, składające się z Upaniszad, Bhagawad Gity i Brahmasutr.

Adi Śankara jako pierwszy w swej tradycji filozoficznej zdefiniował doktrynę Adwajta Wedanty. Napisał komentarze do Prasztanatraji. Następujący cytat z jego dzieła Wiweka-ćudamani streszcza zwięźle całą doktrynę Adwajta Wedanty:

Brahman jest jedyną prawdą, świat jest nierealny i nie ma różnicy między Brahmanem a indywidualną jaźnią. Adwajta Wedanta opiera się na śastrach (świętych tekstach), jukti (rozumowaniu), anubhawie (doświadczeniu) i karmach (praktykach duchowych)[4]. Filozofia ta dostarcza jasno określonej drogi życia, którą należy kroczyć. Zgodnie z jej założeniami, powinno się postępować według jej wskazówek przez całe życie - od dzieciństwa aż po śmierć. Filozofia Śankary jest filozofią doświadczenia, którą charakteryzuje aforyzm "Ty jesteś tym", oznaczający, że nie ma różnicy między doświadczającym, doświadczanym (światem) a Brahmanem. Przedstawiciele Adwajta Wedanty uważają, że wśród jej zwolenników oraz wśród członków innych filozofii pojawiły się osoby, które osiągnęły wyzwolenie i pełne zjednoczenie z Brahmanem (moksza) podczas życia - tzw. Dźiwanmuktowie. Te osoby w pełni zrealizowały i poczuły, że ich dusze jednostkowe są dokładnie tym samym co Brahman.

Komentarze Śankary do Upaniszad, Bhagawad Gity i Brahmasutr są jego najważniejszymi i niewątpliwie jego własnymi dziełami. Mimo iż stosował tradycyjne metody komentowania Brahmasutr, istnieje wiele argumentów przemawiających za tym, że Adwajta Wedanta jest esencją nauk Upaniszad. Śankara nauczał, że mokszę można uzyskać tylko poprzez bezpośrednie poznanie Brahmana.

Śankarze czasem zarzucano nauczanie buddyzmu pod przykrywką hinduizmu, ponieważ uważano, że jego idee niedwoistości były trochę zbyt radykalne jak na ówczesną filozofię indyjską. Późniejsi buddyści wierzyli w nieśmiertelną, niezmienną, absolutną prawdę, którą można zrealizować po uświadomieniu sobie nierealności samsary, jednak wedantyści nie byli zwolennikami tej idei. Mimo iż Adwajta Wedanta wysuwa teorię maji, opisując wszechświat jako "sztuczkę magika", Adi Śankara i jego zwolennicy uważają to za konsekwencję faktu, że tylko Brahman jest rzeczywisty. Ich idea maji wyłania się z wiary w rzeczywistość Brahmana, a nie na odwrót (w przeciwieństwie do buddyzmu).

W Indiach czasów Śankary hinduizm zaczął słabnąć, a popularność zaczęły zdobywać buddyzm i dżinizm. Wyznawcy hinduizmu podzielili się na liczne odłamy, które się ze sobą kłóciły. Dodatkowo wielu przedstawicieli filozofii sankhja było ateistami - nie wierzyli w Boga jako zjednoczoną istotę. Istniały też szkoły takie jak np. Ćarwaka, które negowały autorytet Wed.

Adi Śankara prowadził dysputy z członkami tych odłamów, aby nawrócić ich na swoją doktrynę. Zjednoczył odłamy teistyczne we wspólny system Śanmata. W swych dziełach Adi Śankara przywiązywał dużą wagę do istotności Wed i pomógł hinduizmowi odzyskać siłę i popularność. Obecnie dominująca pozycja Wedanty w Indiach jest często kojarzona z jego dziełami. Śankara starał się o rozpowszechnienie studiowania Wed w różnych rejonach Indii.

Mimo iż Śankara żył tylko ok. trzydzieści lat, miał bardzo duży wpływ na Indie i hinduizm. Wprowadził system myśli bardziej zbliżony do Wed. Jego nauki stanowią podstawę smartyzmu oraz w znaczącym stopniu wpłynęły na tradycje Sant Mat. Śankara jest centralną postacią filozoficznej szkoły Adwajta Wedanty. Założył zakon Daśanami i smartyjską tradycję Śanmata. Wprowadził też praktykę Pańcajatana pudźy.

Śankara razem z Ramanudźą i Madhwą przyczynił się w istotny sposób do odrodzenia hinduizmu. Ci trzej nauczyciele stworzyli doktryny uznawane do dziś przez liczne sampradaje. Byli jednymi z najważniejszych postaci w historii filozofii indyjskiej. W swych dziełach dostarczali argumentacji przeciw niewedantyjskim szkołom filozoficznym (np. sankhji czy mimansie). Dzięki nim wedanta stała się największą i najpopularniejszą szkołą filozofii indyjskiej.

Wedanta kładzie duży nacisk na Upaniszady, w przeciwieństwie do innych kierunków, przywiązujących wagę przeważnie do tekstów pisanych przez ich założycieli. Według Wedanty, Wedy (w tym Upaniszady) stanowią ciągłą tradycję mądrości przekazywaną ustnie. Idea ustnego przekazywania stała się siłą sprawczą szkół Wedanty, jednak oprócz tradycji wedyjskiej Śankara podkreślał istotność bezpośredniego doświadczenia. W szkołach Wedanty przedmiotem studiów są również tematy takie jak: logika, gramatyka, a także inne kierunki filozoficzne.

Śankara czczony jest w smartyzmie. Jednym ze znanych smartyjskich wersetów wychwalających go brzmi następująco: "Składam pokłon współczującej siedzibie Wed, Smriti i Puran znanej jako Śankara Bhagawatpada, który gwarantuje światu pomyślność."

Dzieła Adi Śankary zajmują się logicznym ustanowieniem doktryny Adwajta Wedanty - takiej jaką dostrzegał w Upaniszadach. Sformułował swój system filozoficzny poprzez cytowanie Wed i innych świętych pism hinduizmu. Śankara przywiązywał dużą wagę do swanubhawy (bezpośredniego doświadczenia). Napisane przez niego dzieła zawierają liczne elementy polemiki z innymi szkołami filozoficznym (darśanami) np.: mimansą, sankhją, wajśesziką, filozofią buddyjską czy dżinijską.

Tradycyjnie jego dzieła klasyfikuje się jako Bhaśja ("komentarze"), Prakarata gratha ("traktaty filozoficzne") i Stotra ("hymny dewocyjne"). Komentarze dostarczają spójnej interpretacji świętych tekstów hinduizmu z punktu widzenia Adwajta Wedanty, traktaty filozoficzne przedstawiają natomiast metodologie umożliwiające zrozumienie doktryny Adwajty. Hymny dewocyjne napisane są w sposób poetycki i mają na celu uwypuklić relację między bhaktą a czczonym Bogiem.

Śankara napisał Bhaśje do dziesięciu głównych Upaniszad, Brahmasutr i Bhagawad Gity. W swych dziełach Śankara cytuje m.in. Śweśwatara Upaniszadę, Kauśitakai Upaniszadę, Mahanarajana Upaniszadę i Dżabala Upaniszadę. Autentyczność jego Bhaśji na temat Kauśitaki Upaniszady, Nrisimhatapani Upaniszady i Śweśwatara Upaniszady jest czasem kwestionowana. Komentarze Śankary do Brahmasutr są najstarszymi obecnie istniejącymi, on wspomina jednak czasem o starszych.

W swej Bhaśji do Brahmasutr podaje przykłady Dharmawjadhy, Widury i innych osób, urodzonych ze znajomością Brahmana uzyskaną w poprzednich życiach. Pisze, że działanie jej efektów nie może być powstrzymane w obecnym życiu. Według Śankary wiedzę zdobytą przez znajomość Wed można również zdobyć poprzez nauki Puran i Itihas. W swej Baśji do Taittireja Upaniszady (2.2) pisze: "Ustalono, że każdy ma prawo do tej wiedzy (wiedzy o Brahmanie) i że najwyższy cel można osiągnąć tylko przez tę wiedzę."

Śankara założył cztery mathy (klasztory) mające na celu propagowanie jego nauk duchowych. Znajdowały się w:

• Śringeri (Karnataka na południu Indii),
• Dwarace (Gujarat, zachodnie Indie),
• Puri (Orisa, wschodnie Indie)
• Dźjotirmath (Uttarakhand, północne Indie).

Według tradycji hinduistycznej Śankara postawił na czele każdej z tych math czterech swoich uczniów - odpowiednio: Sureśwara-Aćarję, Hastamalaka-Aćarję, Padmapa-Aćarję i Totaka-Aćarję. Wszyscy kolejni naczelnicy tych math są uczniami w sukcesji tych właśnie osób. Każdy z nich nosi tytuł Śankaraćarja (po założycielu math - Śankarze). Każda z math odpowiada jednej z czterech Wed.

Linki zewnętrzne

• Portal o nauce i życiu wielkich mistrzów duchowych jogi i tantry
• Sekretne nauki wtajemniczonych mistrzów jogi i tantry z Himalajów
• Polski portal z naukami Królewskiej Radża Jogi
• Portal z naukami ezoterycznymi i wiedzą tajemną Wschodu
• Portal warsztatów, kursów i obozów medytacji, jogi, tantry, uzdrawiania i rozwoju duchowego
• Portal tradycyjnej misteryjnej szkoły Lajów kultywujących starożytną Laja Jogę