Taoizm

Taoizm (czasem zapisywany jako daoizm) – tradycyjny chiński system filozoficzno-religijny. Stworzenie filozofii taoistycznej przypisuje się Laozi w VI wieku p.n.e. Czasy powstania taoizmu były czasami wielkich przemian politycznych i filozoficznych w Chinach. Wielu filozofów (m.in. Konfucjusz) właśnie wtedy rozpoczęło wygłaszać swe nauki. Niektórzy powstanie taoizmu przypisują legistom – filozofom uważającym prawo za największą wartość, promujących bierną postawę wobec świata oraz często określającym życie człowieka mianem Dao – drogi. Za najważniejsze księgi taoizmu uważa się Daodejing oraz Zhuangzi.

Taoizm był jednym, obok konfucjanizmu, z dwóch najważniejszych systemów filozoficzno–religijnych w Chinach. Taoizm – w przeciwieństwie do względnie ortodoksyjnego konfucjanizmu – był jednak otwarty na zapożyczenia z innych wierzeń. W różnych okresach otwierał się na elementy konfucjanizmu, szamanizmu, buddyzmu, chrześcijaństwa i manicheizmu.

W późniejszym okresie taoizmu ustąpił miejsca konfucjanizmowi. Obecnie taoizm istnieje na Tajwanie i w Hongkongu, ma też wyznawców wśród wiejskiej ludności Chin.

Filozofia w taoizmie

Taoizm został zainicjowany przez Laozi (VI w. p.n.e.). Jego myśli kontynuował Zhuangzi (IV-III w. p.n.e.), a następnie tzw. szkoła taoistów. Taoizm głosił duchowo-materialną jedność świata, przejawiającą się w harmonii wszystkich zjawisk nazywanej tao. Celem mędrca winno być poznanie tao, gdyż dzięki temu nabywa się cnotę, pozwalającą na przestrzeganie zasady wu-wei, która polega na niesprzeciwianiu się naturalnemu porządkowi rzeczy, panującemu w przyrodzie i społeczeństwie.

To jeden z głównych (obok konfucjanizmu i buddyzmu) kierunków klasycznej filozofii chińskiej. Związany jest nierozerwalnie z pojęciem dao. Dao jest esencją wszechświata, stanowiącą podłoże wszelkich zmian. Nie może być opisane słowami (a jeżeli – jak głosił Zhuangzi – to tylko za pomocą paradoksów), gdyż ciągle się zmienia, ponadto każdy opis jest jedynie przybliżeniem rzeczywistości. Można jednak poprzez rozwój duchowy osiągnąć stan mędrca taoistycznego i tym samym harmonię z dao.

Innym ważnym pojęciem w taoizmie jest wu wei. Dosłowne tłumaczenie to niedziałanie, a raczej działanie bez wysiłku, działanie w harmonii z dao. Jest to proces akceptowania i harmonizowania swego działania z nurtem wszechświata. Doświadczając dao i w ten sposób poznając je człowiek nabywa naturalnej cnoty de, która pozwala na osiągnięcie harmonii wu wei. Pod tym względem taoizm jest podobny do filozofii głoszonej przez stoików, owa zasada wu wei polega na tym, iż istnieje jakiś plan (zdaniem stoików był to plan boski, taoiści uważali, że było to Dao). Stąd też niechęć do ingerencji w odwieczne prawa świata, gdyż takowa byłaby sprzeczna z Dao.

Innym niezwykle ważnym pojęciem jest pu (nieociosany kloc, pu w języku chińskim oznacza uczciwy, prosty) – własna, naturalna moc, którą posiadają rzeczy, w swym pierwotnym stanie. Jest ona niebywale krucha i delikatna. Odnalezienie w sobie tej mocy daje radość i szczęście, gdyż odnajdujemy rzeczy takimi jakie one są w rzeczywistości, czyli jaka jest ich prawdziwa natura. Jest to także powiązane z zasadą wu wei, gdyż nie działamy, czyli nie szukamy innej drogi zastosowania danego przedmiotu, a wykorzystujemy jego naturalne właściwości.

W przeciwieństwie do konfucjanizmu taoizm kładł nacisk na wolność, spontaniczność i sceptycyzm wobec konwencji. Postawę intelektualno-kontemplacyjną stawiał wyżej niż konwencjonalną naukę. Kontynuacją klasycznego taoizmu był neotaoizm filozoficzny, rozwijający się od początku naszej ery. Miał charakter synkretyczny, łączył refleksję nad klasyczną myślą taoistyczną z dociekaniami dotyczącymi kosmicznych pierwiastków: żeńskiego yin i męskiego yang.

Taoizm lekceważył drobiazgowość konfucjanizmu i państwowotwórcze wysiłki legistów, głosząc prostotę, pozorną słabość i ograniczenie porządku władzy i roli państwa do minimum. Sławne cytaty z Daodejing głoszą: Im więcej ustaw i przepisów tym więcej przestępstw i Im mniej rządzi władca, tym lepiej powodzi się jego krajowi. Taoizm filozoficzny miał również duży wpływ na rozwój chanu. Etapy i przedstawiciele taoizmu:

• Pierwszy okres taoizmu - Yang Zhu (V–III w. p.n.e.)
• Drugi okres taoizmu - Laozi, Daodejing
• Trzeci okres taoizmu - Zhuangzi (369–286 p.n.e.) Zhuangzi, Neotaoizm

Racjonaliści:

• He Yan (195/209–249)
• Wang Bi (226–249)
• Guo Xiang (zm. ok. 312 r n.e.)

Komentarz do Zhuangzi

• Xiang Xiu (ok. 221 – ok. 300)

Sentymentaliści:

• Liu Yiqing (403–444)

Współczesne zapiski nowych rozmów

• Liu Jun (463–521)

Religia i magia w taoizmie

Taoizm łączy w sobie myśl filozoficzną z ludowymi wierzeniami i praktykami magicznymi (alchemia, lecznictwo, wróżbiarstwo, wiara w duchy, demony i bóstwa). Twórcą taoizmu jako zorganizowanej religii był Zhan Daoling (34-156). Uznany za Niebiańskiego Mistrza, dał początek instytucji zwierzchników taoizmu, zlikwidowanej przez władze państwowe.

W roku 440 taoizm stał się na pewien czas oficjalną religią chińską. W roku 666 Laozi został deifikowany i wyniesiony ponad Buddę i Konfucjusza. Później wprowadzono do taoizmu mnóstwo bóstw z wierzeń ludowych, przez co taoizm religijny oddalił się znacznie od swych filozoficznych korzeni.

Taoizm głosi m.in. jedność zasad yin i yang, których wzajemne dopełnianie się w dao, stanowi podstawę harmonii świata. Pięć żywiołów, czy też przemian taoizmu to kolejno: woda, drzewo, ogień, ziemia, metal. Z taoizmem związane są też: medycyna chińska i nauka (proch czarny, wynaleziony przez taoistycznego chemika w Chinach w IX wieku), wewnętrzne style walki, techniki dywinacyjne np. w oparciu o Yijing (Księgę Przemian), alchemia, poszukiwanie sposobów na długowieczność, poszukiwania naturalnej równowagi energetycznej w otoczeniu człowieka feng shui.

Dwa nurty w taoizmie: ludowy i świątynny

Nurt świątynny dzielimy na dwie główne gałęzie:

1. Droga Słusznej Jedności (Zhengyi Dao) – obejmuje te szkoły, które uciekają się do prakty, takich jak amulety, talizmany i egzorcyzmy.
2. Szkoła Pięciu Miar (Wudoumi Dao), która potem połączyła się z następną:

• Szkołą Niebiańskich Mistrzów (Tianshi Dao) i stworzyła teokratyczne państewko; Zhang Daoling (ok. 34 – ok. 156) – założyciel szkoły
• Szkoła Najwyższego Spokoju (Taiping Dao); Zhang Jue (II w.)
• Szkoła Higieny Bogów Wewnętrznych (II–IV w.) - Nefrytowy klasyk żółtej komnaty (ok. 200),Prawdziwy klasyk wielkiej tajemnicy
• Szkoła Czarodziejskiego Klejnotu (Lingbao Pai)
• Szkoła Doskonałego Objawienia (Quanzhen Dao), której założycielem był Wang Chongyang (Wang Zhe, 1112–1170), dzieląca się na kilka grup, z których najważniejsza to:

„Longmen – Smocze wrota” powstała na przełomie XII i XIII w. i założona przez Qiu Chuji (Qiu Changchun), który był uczniem Wanga; odmiana zapoczątkowana przez Wanga nazywana jest Szkołą Północną Szkoła Południowa – została faktycznie zapoczątkowana przez Zhang Boduana i jego uczniów; Zhang dokonał syntezy nauk taoistycznych z buddyjskim chanem (jap. zen)

Liu Haichan (X w.)- Wewnętrzny Eliksir – jest podstawową i najważniejszą częścią praktyk taoistycznych szkół płd i pn; praktyki te wywodzą się od Zhongli Quana i Lü Dongbina, dwóch nieśmiertelnych; ważne teksty szkoły to przede wszystkim „Przebudzenie do Rzeczywistości” Zhanga Boduana (najwcześniejszy praktyczny przewodnik wewnętrznej alchemii) - Chen Tuan (906–989); Zhang Boduan (984–1082)

Maoiści a taoizm

Warto przypomnieć, że tak zwany taoizm filozoficzny mający się odróżniać od rzekomego taoizmu religijnego wymyśliło plenum Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin, które chciało w ten sposób taoizm brutalnie zateizować i uczynić towarem filozoficzno exportowym dla krajów bloku sowieckiego. Ci, którzy twierdzą, że taoizm dzieli się na filozoficzny i religijny to marni apologeci ateizmu maoistowskiego, którzy jawnie kłamią na temat starożytnej kultury, religii i filozofii chińskiej. Taoizm nie dzielił się na część filozoficzną i religijną, zawsze, od początku był Całością i tak należy go praktykować marksistom chińskim i ateistycznym maoistom dając zdecydowany odpór. Od zawsze podstawę taoizmu stanowili mnisi i mniszki, dobrze wykształceni, żyjący w pustelniach, w taoistycznych eremach. I to pośród tych mnichów pojawili się autorzy znamienitych dzieł filozoficznych, alchemicznych, medycznych i religijnych. Taoizm, w najbardziej znanej wersji rozpowszechniony przez mędrca Laozi (VII-VI wieku p.e.ch.), to połączenie religii, filozofii i magii, z obszernym panteonem niebiańskich bóstw, technikami osiągania nieśmiertelności i rozbudowanym rytuałem religijnym, a nie zateizowana przez plenum KPCh filozofia. Przed komunistycznymi czystkami liczbę taoistycznych świątyń w Chinach oceniano na 20-30 tysięcy. Z kolei buddyzm przywędrował do Chin z początkiem ery chrześcijańskiej. Jego złoty wiek to stulecia VI-IX, czyli rządy dynastii Sui i Tang. Dziś Chiny szczycą się wspaniałymi buddyjskimi grotami i najwyższym na świecie posągiem Buddy w Leshan, najwyższym bo jeszze wyższy zburzyli religijni paranoicy muzułmańscy w Afganistanie. 

Sam władca Chin - Żółty Cesarz Huang-di, jako Syn Nieba, miał bezpośrednią łączność z bóstwami i był Najwyższym Kapłanem taoistycznym. Za dynastii Ming doroczne modły o urodzaj miały postać niezwykle widowiskowej ceremonii w pekińskiej Świątyni Nieba. Różnorodność religijna dawnych Chin przypominała tę w dzisiejszych Indiach, lecz wygnanie misjonarzy, sekularyzacja i eksterminaja mnichów, niszczenie świątyń w okresie maoistowskiego ateizmu zachwiały pozycją religii, także taoistycznej. Nie zdołały jej jednak wykorzenić, a od końca XX wieku i na początku XXI wieku, taoizm się odradza w Chinach. W pierwszych latach XXI wieku najbardziej jaskrawym przykładem potrzeby religii w Chinach i stosunku do niej władz maoistowsko-ateistycznyh jest prześladowanie mistycznego ruchu Falungong, do której przystąpiło ponad  100 milionów Chińczyków. Jakieś 3 miliony członków ruchu Falungong trzymanych jest w ateistyznych łagrach, torturowanych i powolnie eksterminowanych przez KPCh za działalność w ruchu Falungong.