|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| Termin „tantra” jest wieloznaczny i często źle rozumiany. Odnosi się do całej różnorodności ruchów mistycznych, ezoterycznych i duchowych praktykowanych w Indiach i całej Azji południowej i wschodniej, wiążących się z religiami takimi jak hinduizm, buddyzm, taoizm, shinto, dżinizm, bon, sufizm. Na Zachodzie jest często brany za „sztukę uprawiania miłości” w Indiach zaś za „czarną magię”. Zarówno jeden jak i drugi stereotyp jest błędny, spłycony i mocno niekompletny. Warto zatem napisać coś więcej na ten temat, aby przybliżyć całe spektrum nurtów tantrycznych. W tym artykule skupię się głównie na tantrycznej tradycji hinduistycznej, która i tak jest bardzo złożona, niejednorodna i rozbudowana.
| | #REDIRECT[[Tantryzm]] |
| | |
|
| |
| | |
| Co to jest tantra?
| |
| | |
|
| |
| | |
| „Tantra” znaczy w sanskrycie dosłownie „sieć”, „osnowa”. Jest to nazwa nadane na zbiorczo traktowaną grupę nurtów duchowo-religijnych, które miały swe źródło w Indiach północnych, rozprzestrzeniły się na obszar himalajski, do Tybetu, i całej Azji środkowej oraz wschodniej. Nurty te także się często określa jako „tantryzm”, spotykana jest też nazwa „tantrycyzm”. W obrębie religii hinduistycznej występowały i występują formy tantry w prawie wszystkich nurtach mianowicie w śiwaizmie, śaktyzmie, wisznuizmie, ganapatyzmie i suryzmie (te ostatnie niestety są już praktycznie nie do odtworzenia).
| |
| | |
|
| |
| | |
| Początki tantry
| |
| | |
|
| |
| | |
| Początki nurtów tantrycznych są trudne do wyśledzenia. Zachodnia pseudo-indologia wyznacza je czasem na około połowę pierwszego tysiąclecia e.ch. Ta data jest jednak znacznie późniejsza niż powinna być. Tantra w formie zorganizowanego ruchu religijnego sięga już znacznie wcześniej (III-II wiek p.e.ch.), przykładem są grupy takie jak pańczaratrowie (nie mylić z Pańczatantrą!). Tradycja tantry ma jednak znacznie dawniejszą historię – wywodzi się od głównych Bóstw hinduizmu i został przez nich przekazany swym uczniom. Tantra opiera się na pismach ezoterycznych zwanych „tantrami”. Jednym ze znanych tekstów tantrycznych – głównym reprezentantem tantry śiwaickiej jest Mahanirwana-tantra. Inne ważne teksty tantryczne to „Widźniania-bhairawa-tantra” czy „Brahma-samhita”.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Podstawy filozofii tantrycznej
| |
| | |
|
| |
| | |
| Według tantry cały wszechświat jest emanacją sił twórczych Brahmana. Widać tutaj wyraźne wpływy adwajtyjskie. Nic co jest częścią tego świata nie jest złe samo w sobie – wszystko jest dobre bo jest manifestacją Brahmana.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Świat składa się z dwóch elementów: purusza (ducha) i prakryti (pramaterii), czyli Brahmana i Maji przedstawianych jako Bóstwa: Śiwa i Śakti lub Kryszna i Radha. Tu się zaznacza natomiast silny wpływ filozofii sankhji. Tantryzm jednak sprowadze je wszystkie do przejawy jednych sił kreatywnych, nie oddziela ich od siebie, jak to ma miejsce w sankhji. Brahman jest bierny, pasywny, a Maja nieustannie aktywna. Ani jeden ani drugi nie może istnieć bez siebie. Ta koncepcja ma swój wyraz w wizerunku Kali stojącej nad leżącym Śiwą.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Według tantry te dwie energie – męska i żeńska - występują także wewnątrz każdej osoby. Celem duchowości powinno być zjednoczenie ich ze sobą i w pełni odczuwanie tego zjednoczenia. Wypracowano w tym celu system praktyk polegających na rozbudzaniu energii kundalini i otwierani czakr oraz kanałów energetycznych (naadi). Gdy najwyższa czakra zostanie otworzona i energia przez nią przepłynie wtedy osiągnie się Wyzwolenie. Mapa czakr i kanałów energetycznych jest ściśle powiązana z psychologią, lecz jest także w pewnym sensie odbiciem całego wszechświata.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Inny ważny element filozofii tantrycznej to klasyfikacja natury, wszechświata i wszystkiego co istnieje jako składającego się z trzech gun – sattwy, radżasu i thamasu. Tutaj można dostrzec kolejny wpływ sankhji. Doktryna o trzech gunach jest akurat właściwa dla całego hinduizmu i ma swe źródło w tekstach wedyjskich.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Trzy guny:
| |
| | |
|
| |
| | |
| 1. Sattwa – kolorem tej guny jest biel. Wiąże się ze wszystkim, co święte, czyste i wzniosłe. Rozwijanie tego stanu umysłu prowadzi do najwyższych stanów duchowych.
| |
| | |
| 2. Radżas – kolorem tej guny jest czerwień. Dotyczy silnej energii, aktywności, emocji takich jak złość, gniew czy namiętność. Powoduje kompletną stagnację duchową.
| |
| | |
| 3. Thamas – kolorem tej guny jest czerń, ciemność. Wiąże się z negatywnymi emocjami takimi jak nienawiść czy gniew w ich najbardziej zdegradowanych formach, a także z apatią i ospałością oraz strachem. Powoduje szybki upadek duchowy.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Tantryczny model kundalini w ludzkim ciele
| |
| | |
|
| |
| | |
| Tantrycy opisali kanały energetyczne (naadi) i przepustniki energii (czakry), znajdujące się w ludzkim ciele. Zarówno czakr jak i naadi są tysiące. Występuje jednak siedem głównych czakr i trzy główne naadi. Te siedem czakr umieszczonych jest wzdłuż kręgosłupa, a przez nie biegną trzy naadi – suszumna (główny) oraz ida i pingala (dwa boczne).
| |
| | |
|
| |
| | |
| Oto opis siedmiu czakr:
| |
| | |
|
| |
| | |
| 1. Muladhara – najniższa czakra, czerwona, czakra korzenia, znajduje się koło kości ogonowej, pod genitaliami. Odpowiada za fundamentalne potrzeby – jedzenia, picia, spania, bezpieczeństwa.
| |
| | |
| 2. Swadhistana – czakra genitalna, pomarańczowa, odpowiada za energię seksualną, a także twórczość, siłę do życia.
| |
| | |
| 3. Muladhara – czakra splotu słonecznego, żółta, wiąże się ze zdolnościami intelektualnymi.
| |
| | |
| 4. Anahata – czakra serca, zielona, odpowiada za czystą, duchową altruistyczną miłość.
| |
| | |
| 5. Wiśuddha – czakra gardła, błękitna, wiąże się z umiejętnością komunikacji i subtelnymi wibracjami miłości.
| |
| | |
| 6. Adźna – trzecie oko, koloru indygo, odpowiada za zdolności paranormalne.
| |
| | |
| 7. Sahasrara – najwyższa czakra, czakra korony, mieści się na czubku głowy (lub nieco powyżej), osoba z tą czakrą otwartą jednoczy się z całym wszechświatem, osiąga Wyzwolenie.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Praktyki i rytuały tantryczne
| |
| | |
|
| |
| | |
| Podczas rytuału tantrycznego bardzo ważna była rola guru i ucznia (śisji). Uczeń otrzymywał od swego mistrza inicjację (diksza), polegającej między innymi na szeptaniu do ucha odpowiedniej mantry, która później uczeń miał powtarzać.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Charakterystyczne dla mantr tantrycznych są tak zwane bidża-mantry, czyli dźwięki nasienne. Występują w dłuższych frazach mantrycznych, tuż po rozpoczynającym dźwięku „Om”. Główne bidża-mantry to:
| |
| | |
|
| |
| | |
| · Aim – wiążę się z Boginią Saraswati, pomaga w zdobywaniu mądrości
| |
| | |
| · Hrim – dotyczy Maji – natury, wysławia ją, także pomocny w uspokojeniu jej,
| |
| | |
| · Śrim – związany z Boginią Lakszmi (Śri), pomaga w zdobywaniu bogactwa,
| |
| | |
| · Klim – wiąże się z Śakti (małżonką Śiwy) w swej formie jako Maheśwari, Pani radości, używa się tego w celu osiągnięcia władzy ziemskiej, przyjemności.
| |
| | |
| · Krim – wiążę się z Boginią Kali – zapewnia ochronę, zdobycie wiedzy duchowej i zniszczenie smutku
| |
| | |
|
| |
| | |
| Podczas medytacji tantrycznych wykorzystywano również mistyczne kształty zwane jantrami i mandalami. Ich kształty tworzą pozytywne wibracje i pomagają w rozwoju duchowym. Bogato zdobione jantry i mandale są ważnym elementem ikonografii tantrycznej. Poniżej przykłądy popularnych jantr:
| |
| | |
|
| |
| | |
| · Bindu – punkt. Symbolizuje źródło, z którego wszystko powstaje.
| |
| | |
| · Okrąg (z punktem w jego centrum) – symbolizuje cykliczność, rytm, jedność świadomości z nieświadomością
| |
| | |
| · Trójkąt równoboczny (skierowany w górę) – symbolizuje męską zasadę wszechświata, a także równowagę trzech gun i trzech dhoś.
| |
| | |
| · Sześciokąt – symbol żywiołu powietrza
| |
| | |
| · Kwadrat – oznacza ziemię, a także wielostronność
| |
| | |
| · Lotos – symbolizuje czakrę (dowolną)
| |
| | |
| · Trójząb – symbolizuje rozpad, boską desktrukcję, a także trzy dhośe
| |
| | |
| · Swastyka – wiąże się ściśle z Panem Wisznu. Oznacza Jego cztery ramiona. Symbolizuje też fakt, iż Boskość jest poza zasięgiem ludzkiego rozumu. Zmodyfikowana (z dodanymi kropkami) swastyka może symbolizować też Pana Ganeśę.
| |
| | |
| · Pentagram – oznacza pięć zmysłów, pięć organów działania, pięć żywiołów. Może się też łączyć z Panem Śiwą lub symbolizować miłość, namiętność czy też dezintegrację.
| |
| | |
| · Gwiazda sześcioramienna – symbolizuje jedność Puruszy i Prakryti (męskiego i żeńskiego pierwiastka)
| |
| | |
|
| |
| | |
| Oczywiście jantry te można łączyć, aby stworzyć inne jantry. Jedną z silniejszych jantr jest Śri-jantra poświęcona Bogini Maha Lakszmi.
| |
| | |
| Istotną rolę spełniają w ikonografii tantrycznej również Boginie. Trzeba zaznaczyć, że kult Bóstwa żeńskiego jest nieodłącznym elementem tantry. Często też przedstawia się Bóstwa w związkach seksualnych, co ma rozmaitą i złożoną symbolikę.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Kolejny istotny element rytuałów tantrycznych to wykonywanie mistycznych gestów zwanych mudrami. Mudry poprzez odpowiedni splot palców, tworzą korzystne energię.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Bardzo ważną rzeczą związaną z tantrą jest też rytuał pańczamakara, czyli „pięćiu <<M>>”, lecz jest bardzo złożony i wymaga osobnej sekcji.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Trzy systemy tantry
| |
| | |
|
| |
| | |
| Zanim przejdę do omawiania rytuału pańczamakara będę musiał opisać trzy gałęzie tantry, gdyż to się ze sobą ściśle wiąże. Te gałęzie to: Kaula-tantra, Miszra-tantra i Samadźa-tantra.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Kaula-tantra (zwana też Wamaćarą, Wamamargą) czyli ścieżka „lewej ręki” to najniższa z tych trzech ścieżek. Jej praktykanci skupiali się na pobudzaniu czakry Swadhistana, uprawiali rytualny seks, spożywali mięso, upijali się i brali narkotyki. W tym systemie bardzo często dochodziło do wulgaryzacji i nadużyć praktyk duchowych. Jej członkowie pogardzali tradycją wedyjską i uważali tantrą za ważniejszą od niej. Niemniej, niektórzy uważają, że początkowo praktyki i filozofia Kauli miały pewne uzasadnienie duchowe.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Miszra-tantra to jakby „tantra środkowa”. Jej wyznawcy praktykują medytacją nad czakrą Anahata i pobudzanie kundalini. Stanowi jakby stan przejściowy między tantrą lewej ręki, a tantrą prawej ręki.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Samaja-tantra (Dakszinaćara, Dakszinamarga) obejmuje czyste duchowe praktyki. Nie ma nic wspólnego z rytualnym seksem, pijaństwem, mięsożarstwem ani narkomanią pod płaszczykiem duchowym. Jej członkowie medytowali nad czakrą Sahasrara. Samaja-tantra nie kłóciła się z ortodoksyjną hinduistyczną tradycją wedyjską ani brahmaniczną.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Pańczamakara
| |
| | |
|
| |
| | |
| Pańczamakara to pięć szokujących tabu, które łamano podczas rytuałów tantrycznych. Praktykanci Kauli robili to w sposób bardzo wulgarny, łamiąc zasady religijne. Adepci Samaji zaś interpretowali każdy z tych pięciu elementów metaforycznie jako coś duchowego. Pięć części pańczamakary (nazywanej „pięcioma <<M>>”, gdyż każda z tych nazw zaczyna się na „m” w sanskrycie) to:
| |
| | |
|
| |
| | |
| 1. Madja – alkohol
| |
| | |
| 2. Mansa – mięso
| |
| | |
| 3. Matsja – ryba
| |
| | |
| 4. Mudra – afrodyzjak (w tym kontekście)
| |
| | |
| 5. Maithuna – stosunek seksualny
| |
| | |
|
| |
| | |
| Praktykanci Kauli zbierali się grupowo na tantryczny rytuał, układali się w kółku (siedzieli przy sobie niezależnie od swych warn i dżati). Po kolejnym złamaniu każdego z tych tabu uprawiali rytualny seks (czasem małżonkowie ze sobą, a czasem przypadkowe osoby ze sobą). W trakcie stosunku mężczyzna wyobrażał sobie jak stawał się Bogiem (w śiwaicko-śaktyjskich wersjach – Śiwą, a w wisznuickich – Kryszną), a kobieta wyobrażała sobie jak zmienia się w Boginię (w śiwaicko-śaktyjskich wersjach – w Śakti, a w wisznuickich - w Radhę). W tym ciemnym rytuale tantrycznym, składano także czasem ofiary ze zwierząt, niekiedy w ekstremalnych przypadkach także z ludzi.
| |
| | |
|
| |
| | |
| W tradycji Samaji interpretowano inaczej Pańczamakarę – w sposób następujący:
| |
| | |
|
| |
| | |
| 1. Picie wina Boskości
| |
| | |
| 2. Kontrola nad ciałem
| |
| | |
| 3. Utrzymanie świadomości Jaźni podczas życia codziennego
| |
| | |
| 4. Zniszczenie egoizmu
| |
| | |
| 5. Połączenie się z Bogiem
| |
| | |
|
| |
| | |
| To jest jedna z możliwych interpretacji. Czasem w Samaja-tantrze alkohol zastępowano mieszanką mleka, miodu i cukru, a rytualny seks uprawiano wyłącznie w obrębie małżeństwa. Stosunek miał na celu duchowe połączenie i wspinaczkę duchową ku Boskości, nie zaś złożenie Bóstwom ofiary z ejakulatu, jak to robiono w tradycji Kaula.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Niektórzy śiwaici uważają, że Pan Śiwa nauczył swych zdolniejszych uczniów wersji Samaja, zaś tych stojących niżej duchowe wersji Kaula. Te praktyki miały na celu w gruncie rzeczy wzniesienie się ponad te pięć elementów pańćzamakary. (Zostały jednak splugawione przez osoby nie mające o tym pojęcia. Splugawieniu temu próbował przeciwdziałać Adi Śankara.)
| |
| | |
|
| |
| | |
| Sahadźijowie i baulowie
| |
| | |
|
| |
| | |
| Jednym z klasycznych przykładów tantrycznego wisznuizmu jest nurt sahadźija, rozwijający się w Bengalu. Bardzo trudne do wyśledzenie są jego początki i wczesna historia. Nie wiadomo też kto jest autorem ich świętych tekstów. Nie są łatwe również badania ich doktryn oraz praktyk.
| |
| | |
|
| |
| | |
| W ich pismach religijnych widać wyraźną przewagę tradycji bengali nad tradycją sanskrytystyczną, ponieważ w Bengalu sanskryt nie uzyskał tak silnej pozycji języka liturgicznego jak w innych częściach Indii. Pisma sahadźijów wyraźnie odwołują się do Pana Ćajtanji Mahaprabhu (wielkiego szesnastowiecznego mistyka krysznaickiego) i Jego towarzyszy, podobnie jak robią to gaudija-wisznuici. Widać zatem, że stanowi On główne źrodło ich inspiracji.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Sahadźijowie uważali (i uważają), że wszechświat jest połączeniem Kryszny (puruszy) i Radhy (prakryti). Ten element doktrynalny – o męskim i żeńskim składniku świata – jest typowy dla całej tantry i został już przeze mnie omówiony. Według sahadźiji Radha i Kryszna występują także wewnątrz każdego człowieka. Idealną reprezentację tej idei jest postać Ćajtanji Mahaprabhu, uważanego za inkarnację zarówno Radhy jak i Kryszny. Ćajtanja to dla sahadźijów postać, która w pełni urzeczywistniła w sobie jedność pierwiastka męskiego i żeńskiego.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Charakterystyczny dla sahadźijów stał się dewocyjny (bhakti) kult Boskiej pary Radhy i Kryszny. Popularną metodą tego kultu był śpiew religijny (bhadżan, kirtan) tak jak w typowym krysznaizmie bengalskim (i nie tylko bengalskim).
| |
| | |
|
| |
| | |
| W obrębie ruch sahadźijów powstały rozmaite odłamy (choć nie tak wyraźnie odrębne). W niektórych z nich uprawiano rytualny seks, podczas którego mężczyzna wyobrażał sobie, że przemienia się w Krysznę, a kobieta zaś w Radhę. Te praktyki spotkały się z krytyką ze strony ortodoksyjnego hinduizmu. Inni grupy sahadźijów stroniła od takich praktyk, preferując mistyczne przeżycia medytacyjne.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Sahadźijowie rozwinęli też niekonwencjonalną czakrologię. Według niej istniały tylko cztery czakry. Przedstawiali cały obieg energetyczny wewnątrz ciała ludzkiego jako szczegółowy obraz Wryndawany – świętego miasta krysznaickiego. W bardziej „przyziemnych” wersjach sahadźiji, jej wyznawcy praktykowali rytuał wciągania do tyłu spermy, a te cztery czakry wizualizowali jako miejsca, przez które powinna przejść.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Sahadźijowie oprócz, oczywiście, tantry i krysznaizmu inspirowali się szeregiem innych tradycji takich jak śiwaizm kaszmirski, buddyzm tybetański i sufizm. Inspiracje te przeszły także na bengalskich baulów, powiązanych z sahadźijami. Baulowie to grupy wędrownych śpiewaków. Śpiewają w języku bengali, głównie o tematyce religijnej lub miłosnej. Czczą Boga w postaci zarówno nieskończonej jak i znajdującej się wewnątrz ludzkiego serca duchowego. Podobnie jak sahadźijowie odrzucają wszelką ortodoksję religijną i autorytet pism świętych (jakiejkolwiek religii). Uważają także, że miłość między ludźmi prowadzi do miłości bhakty do Boga.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Wpływ tantry na inne tradycje religijne
| |
| | |
|
| |
| | |
| Tantra ma bardzo szeroki wpływ na wiele różnych form hinduizmu, zarówno ortodoksyjnych jak i heterodoksyjnych. Tantryzm odegrał ważny wpływ na śaktyzm, śiwaizm i wisznuizm (zwłaszcza bengalski). Teksty tantryczne takie jak Brahma-samhita czy pisma pańczaratrów są uważane za święte przez licznych wisznuitów. Istotną rolę odgrywają w śiwaizmie kaszmirskim tantry monistyczne, a w śiwaizmie tamilskim tantry dualistyczne. Tantryzm jest też ściśle powiązany z ortodoksyjnym śankaryzmem, co mogłoby się wydawać bardzo dziwne. Zainicjowane przez Adi Śankarę tradycja tantryczna śri-widja, czczące Boginię Lakszmi (Śri) w Jej formie Tripurasundari cieszy się dużym uznaniem. Również w Kerali ortodoksyjni tantrycy są bardzo wysoko cenieni prze hinduistów. Nie można również pominąć silnego wpływu tantry na niektóre dziwaczne, a wręcz ekstremalne, ascetyczne ugrupowania śiwaickie takie jak aghori, kapalikowie, paśupatowie czy gorakhnathowie.
| |
| | |
|
| |
| | |
| Tantra robi się też popularna na Zachodzie. Niestety jednak, wiele instytucji komercyjnych, nie mających nic wspólnego z duchowością, używa hasła „tantra” na sztandarze. Czynią tak, tylko po to, aby przyciągnąć osoby zainteresowane rozwojem duchowym. Robią to przeważnie różni pseudo-terapeuci seksualni. Wiele z tych osób nie ma pojęcia o tantrze ani o duchowych tradycjach z jakimi się wiąże. Tego typu postępowanie, zaśmieca rynek ezoteryczny, przyciąga ludzi naiwnych i powoduje wypaczenia odnośnie tego czym naprawdę jest tantra.
| |
