Mitra

Mitra sankr. mitra - przyjaciel, partner, porozumienie, przyjaźń - w mitologii i duchowości indyjskiej bóg wedyjski z grupy Aditjów, najczęściej wymieniany w tekstach wraz z Waruną. W kręgu cywilizacji perskiej znany był jako Mithra ميترا i z czasem urósł do roli jednego z ważniejszych bóstw zaratusztrianizmu. Główne bóstwo zachodniego mitraizmu, znane jako Sol Invictus (Słońce Niezwyciężone), Kosmokratos (Władca Kosmosu), utożsamiane jest z Heliosem. Mimo to Mitra nie jest utożsamiany z Sol (Słońcem), pierwotnie nie był też bóstwem solarnym.

Indoperskie słowo mitra miało najprawdopodobniej dwa znaczenia: 1. przysięga, pakt 2. przyjaźń. W perskim brzmiało ono Mithra. Pierwsze z tych znaczeń jest uwypuklane w tekstach perskich, drugie - w indyjskich.

Indyjski Mitra jest przedstawiony w Wedach jako ten, który zaprowadzał zgodę między ludźmi. Czuwa nad przestrzeganiem umów. Wiąże się go także ze Słońcem. Uosabia łagodny, opiekuńczy aspekt władzy królewskiej. Wraz z Waruną odzwierciedla stałość i niewzruszoność zasad rządzących wszechświatem. Jest tym, który przywraca ład.

W mitologii perskiej Mitra był bogiem słońca i światłości, opiekunem przysiąg i układów, patronem wojowników i władców, bogiem-Słońce zrodzonym ze skały. Przypisuje się Mitrze wiele niezwykłych czynów (m.in. ujarzmienie prabyka). Kult Mitry umocnił się w Persji, gdy religią państwową był zaratusztrianizm, wg którego Mitra jest jedną z głównych emanacji Ahura-Mazdy. W mitraizmie, będącym kombinacją zaratusztrianizmu i kultów hellenistycznych Mitra został zrównany z Ahura-Mazdą, stając się głównym podmiotem kultu.

Niektórzy uczeni badacze doszukują się w chrześcijaństwie zapożyczeń i wpływów z kultu Mitry (więcej tu). Według nich, przykładami takich wspólnych elementów są najważniejsze idee chrześcijaństwa:

• Zmartwychwstanie
• chrzest, konfirmacja, komunia
• Trójca św. Mitry, znacznie starsza od chrześcijańskiej
• potop i arka
• dzień narodzin Mitry (25 grudnia) przyjęto jako dzień narodzin Chrystusa

Wiele najwazniejszych zbieżności pokazuje dokładnie jak wiele zapożyczeń ma chrześcijaństwo z dawnych wierzeń i kultów, a wskazuje to także bezpośrednio, że sam Jezus mógł jednak przynieść do Izraela mitraizm, którego nauczał tam w zakamuflowany sposób.

Kultura Mitraicka na Zachodzie

W okresie hellenistycznym bóg czy archanioł pojawił się w Grecji, gdzie jego kult nabrał cech ezoterycznych. Bóg był identyfikowany z greckim Apollem lub Heliosem. W I wieku kult bóstwa Mitry (mitraizm) zaczął szerzyć się w Rzymie (mitreum) w podziemiach obecnej bazyliki św. Klemensa (San Clemente). W III i IV wieku mitraizm został włączony do państwowego kanonu religijnego w Rzymie. Mitrę przedstawiano jako młodzieńca w tunice, w czapce frygijskiej na głowie, zabijającego byka.

Dzień Narodzin Mitry, czyli 25 grudnia został w IV wieku niechlubnie przejęty jako dzień narodzin Jezusa Chrystusa - obecnie pokrywa się z chrześcijańskim świętem Bożego Narodzenia. Warto nadmienić iż w tradycji chrześcijańskiej pierwszym który pisał o narodzinach Jezusa 25 grudnia był już w II wieku Hipolit Rzymski, natomiast święto narodzin Mitry nie było świętem państwowym, a przyjęcie tej daty za datę narodzin Jezusa może się wiązać z chęcią wyrugowania wznisłego duchowego kultu bóstwa Mitry.

Święto słońca - dzień Mitry, przypadał na niedzielę. Fakt ten może być łączony z obchodzeniem przez chrześcijan niedzieli za dzień Pański gdyż świadectwa odnośnie świętowania niedzieli pochodzą dopiero z I wieku e.ch. (Dzieje Apostolskie 20:7, Didache ["W dniu Pana, w niedzielę, gromadźcie się razem, by łamać chleb i składać dziękczynienie, a wyznawajcie ponadto wasze grzechy, aby ofiara wasza była czysta" 14:1] a także z II wieku e.ch. (Justyn Męczennik). Prawdopodobnie tu należy upatrywać genezy przeniesienia ostatniego dnia tygodnia (szabatu) z soboty na niedzielę. ["W dniu zaś, zwanym Dniem Słońca odbywa się zebranie w jednym miejscu wszystkich razem, i z miast i ze wsi. Tedy czyta się Pamiętniki apostolskie albo Pisma prorockie (...) gdy modlitwa się skończy, przynoszą chleb oraz wino i wodę, a przełożony zanosi modlitwę a także dziękczynienie. (...) Ci którym się dobrze powodzi i którzy mają dobrą wolę, dają co chcą, a wszystko, co się zbierze, składa się na ręce przełożonego. On zaś roztacza opiekę nad sierotami, wdowami (...) jednym słowem - spieszy z pomocą każdemu, kto jest w potrzebie. Zgromadzenie zaś nasze dlatego odbywa się w Dniu Słońca , ponieważ to pierwszy dzień, w którym Bóg przetworzył ciemności oraz materię i uczynił świat, ponieważ Jezus Chrystus, nasz Zbawiciel, tego samego dnia zmartwychwstał. W przeddzień bowiem Dnia Saturna został ukrzyżowany, a nazajutrz po tym dniu, to znaczy w Dzień Słońca, objawił się apostołom i tę im podał naukę, którąśmy niniejszym Waszej przedłożyli uwadze"-"Apologia" I:67,3-7], Ignacy Antiocheński ["Tak więc nawet ludzie żyjący dawniej w starym porządku rzeczy doszli do nowej nadziei i nie zachowują już szabatu, ale obchodzą dzień Pański, w którym to przez Jezusa Chrystusa i przez śmierć Jego także i nasze życie wzeszło jak słońce" - "Do Kościoła w Magnezji" 9:1]). Cały system chrześcijańskiej terminologii (dzień Słońca, dzień Saturna) wskazuje na mitraicką genezę Bożego Narodzenia, a przynajmnije na poważne wpływy mitraizmu na ukształtowanie się idei i wierzeń chrześcijańskich.