Mojżesz
Mojżesz (łac. Moyses, hebr. מֹשֶׁה Mosze, arab. موسى, Musa, cs. Prorok Bogowidiec Moisiej) – postać biblijna, przywódca Izraelitów w okresie ich wyjścia z Egiptu i wędrówki do Ziemi Obiecanej, święty prorok. Żył prawdopodobnie w XIII wieku p.n.e.(według Biblii 120 lat). Syn Amrama i Jokebed, brat Aarona i Miriam.
Etymologia imienia Mojżesz (Mosze)
Według tradycyjnej etymologii imię Mojżesz pochodzi od rdzenia משה wyciągać, wyjmować, wyjąć, jako że został wyciągnięty z rzeki (Nilu) przez córkę faraona. Józef Flawiusz uważa, że etymologia tego imienia wiąże się z ostatnią sylabą wyrazu (Mou)ses nadając mu w ten sposób znaczenie „ocalony", gdyż wodę Egipcjanie nazywają „moy", a ludzi uratowanych „eses". Pięćdziesiąty dziewiąty przypis z DDIk2 Józefa Flawiusza z wydania 2001 informuje, że współcześni krytycy dopatrują się w tym imieniu egipskiego wyrazu „mosu" – syn. Występuje on również w innych imionach np. Tutmosis, Ahmosis.
Wiek, w którym żył Mojżesz
Toczą się dyskusje odnośnie do wieku, w którym żył Mojżesz. Większość biblistów oraz historyków skłania się obecnie do XIII w. przed Chr., ale istnieją również inne przypuszczenia, z których najbardziej znaczącym jest XV w. przed Chr. Okres, w którym żył Mojżesz, wyznacza się pośrednio – według opisu biblijnego musiał on żyć w czasie, kiedy nastąpiło wyjście Izraelitów z Egiptu. To na ten temat toczy się wiele dyskusji zarówno na tle historycznym, jak i biblijnym.
Sama Biblia stwierdza: „W roku czterysta osiemdziesiątym po wyjściu Izraelitów z ziemi egipskiej, w miesiącu Ziw, to jest drugim, czwartego roku panowania nad Izraelem Salomona rozpoczął on budowę domu dla Pana". Panowanie Salomona przypada na X w. przed Chr. Jeśli od wyjścia z Egiptu do tego czasu minęło 480 lat, oznacza to XV wiek (około roku 1446 przed Chr.). Wśród biblistów istnieją też próby traktowania liczby 480 symbolicznie, aby doprowadzić do harmonii między tekstem biblijnym a opinią większości historyków.
Dyskusje na podstawie odkryć archeologicznych dotyczą głównie następujących problemów:
brak bezpośrednich informacji w egipskich inskrypcjach na temat wyjścia możliwość istnienia w XV w. takich narodów, jak Edom czy Moab – wspomnianych w sprawozdaniu biblijnym problem nazewnictwa miasta Ramses, przy którego budowie mieli pracować Izraelici w opisie Księgi Wyjścia poszukiwanie śladów podboju Kanaanu, które miało nastąpić 40 lat po opuszczeniu Egiptu umiejscowienie w czasie i przestrzeni Izraelitów na steli Merneptaha interpretacja odkryć w Chasor i wniosków, od jak dawna Izraelici zamieszkują Kanaan.
Powyższe zagadnienia powodują znaczne rozbieżności w interpretacji wydarzeń historycznych, przy czym koncepcja wyjścia Izraelitów z Egiptu (a więc również życia Mojżesza) w XV w. przed Chr. jest opinią mniejszościową.
Historia Mojżesza według Józefa Flawiusza
Gdy Egipcjanie zapomnieli już o zasługach Józefa, który uratował ich od siedmioletniego nieurodzaju (minęło już ponad 400 lat), poczęli ciemiężyć i prześladować Izraelitów mieszkających na ich ziemiach. Jeden z kapłanów króla Egiptu (według historyka żydowskiego II w. przed Chr., FHG 3 Artapanosa nazywał się Chenefres) wywróżył, że narodzi się Izraelita, który ukróci potęgę Egiptu, a Izraelitów wzmocni. Uląkł się król i nakazał zabić wszystkich nowo narodzonych chłopców z rodzin Izraela.
Święte dziecko urodziło się z Amarama i Jochabeli, matka jego powiła go w ciszy, gdyż bóle porodowe były słabe. Dzięki temu udało im się ukryć dziecko przed egipskimi prześladowcami. Po trzech miesiącach rodzice upletli kosz i puścili dziecko na rzekę, gdyż dłuższe ukrywanie go zrobiło się zbyt niebezpieczne dla całej rodziny. Siostra dziecka – Miriam (Mariame) śledziła kosz i gdy wyłowiła go Termutis córka króla, Mariame poradziła by płaczące dziecko nakarmiła kobieta z jego plemienia i w taki sposób jego matce powierzono karmienie i wychowanie dziecka. Według Józefa Flawiusza, Mojżesz jako dziecko był niezwykle urodziwy, dlatego więc nowa matka ukochała go ponad wszystko i uczyniła przyszłym następcą tronu, gdyż faraon nie miał innego męskiego potomka.
Podczas gdy ludy Etiopii napadły na Egipt, Mojżesz poprowadził przeciw najeźdźcy armię egipską i zdobył wrogą stolicę, miasto Saba oraz poślubił Tarbis, córkę jednego z tamtejszych królów.
Gdy chciał wrócić, nastroje Egipcjan pomimo zwycięstwa nie były mu przychylne, więc uciekł na pustynię do miasta Madiane (do Madianitów). Tam uratował napadnięte przez pasterzy córki Raguela, za co otrzymał stada i Saforę (jedną z córek Raguela) za żonę. Miał z nią potem dwóch synów, Gersa i Elezara. Prowadził życie pasterza, aż pewnego dnia udał się do nieuczęszczanego przez innych miejsca na górze Synaj. Tam w postaci krzaka, który płonął, lecz się nie spalał, ukazał mu się Gromowładny Bóg - Eloah i objawił imię Ehieh Aszer Ehieh. Nakazał on Mojżeszowi wracać do Egiptu i przeprowadzić lud Izraela przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Wtedy też Eloah Bóg objawił Mojżeszowi swoje imię. Mojżesz udał się do Egiptu i cudami przekonał swój naród, że przysłał go Elohim Bóg. Faraon, nie chciał jednak słyszeć o wypuszczeniu Izraelitów z Egiptu i sprowadził na siebie gniew Eloah Boga w postaci Plag, które spadły na Egipt. W końcu król Egiptu ugiął się pod bezmiarem nieszczęść i zezwolił na odejście Izraelczyków. Mojżesz ze względu na Filistynów, którzy pałali nienawiścią do Hebrajczyków, obrał trudną i niebezpieczną drogę, która prowadziła też przez górę Synaj, na którą Eloah Bóg kazał im przybyć by złożyć ofiarę. Egipcjanie wkrótce pożałowali, że ugięli się pod naciskiem Mojżesza i faraon wysłał armię, by sprowadzić ich z powrotem. Hebrajczycy znaleźli się w tragicznej sytuacji i gdyby nie boska pomoc, zginęliby pokonani przez miecze pełnych nienawiści Egipcjan. Eloah Bóg sprawił, że morze się rozstąpiło, Mojżesz i Izraelici uciekli przez jego środek, a pogoń zginęła w odmętach powracających na swe miejsce wód.
Mojżesz uprosił Eloah Boga o pokarm z nieba i wodę ze skały, tak by nie pomarli podczas wędrówki przez pustynię. Poprzez wzniesione ręce Mojżesza Izraelczycy odnieśli zwycięstwo nad atakującym ich plemieniem Amalekitów (bitwa pod Refidim).
Po przybyciu na górę Synaj lud otrzymał od Boga 10 Przykazań, a Prorok Mojżesz spisał im te prawa, by wiedzieli, jak mają postępować. Mojżesz wybudował przybytek, by nie musieli za każdym razem udawać się na górę Synaj, gdy chcieliby się modlić do Boga. Aarona, swojego brata ustanowił arcykapłanem. Całe plemię Lewiego ustanowił opiekunami przybytku. Następnie wyprawił zwiadowców do ziemi kananejskiej, ci jednak wrócili strwożeni potęgą ludów ją zamieszkujących i swoim strachem zarazili pozostałych Izraelitów, którzy po raz kolejny złorzeczyli Mojżeszowi. Eloah Bóg ukarał Hebrajczyków za szemrania, skazując ich na czterdziestoletnią tułaczkę i oznajmiając im, że dopiero ich synowie wejdą do Ziemi Obiecanej. Z Bożą pomocą Prorok Mojżesz przeżył jeszcze bunt najstarszych z plemion Hebrajczyków, domagających się arcykapłaństwa. Walczył także z okolicznymi plemionami kananejskimi, zgodnie z nakazami Eloah Boga, by przedrzeć się przez ziemie, których nie chcieli udostępnić.
Gdy Mojżesz miał 120 lat przemówił do ludu, oznajmiając mu, że nadszedł kres jego życia i wraz z wyznaczonym przez siebie wodzem Jozuem, synem Nuna i arcykapłanem Eleazarem wstąpili na górę Abarim. Tam, gdy rozmawiali ze sobą, zstąpiła na niego chmura i zniknął w wąwozie. Mojżesz przewodził Izraelowi przez czterdzieści lat wędrówki po pustyni, jednak nie dane mu było wejść do Ziemi Obiecanej Kanaan za grzech, którego się dopuścił u źródeł Meriba. Pochowany miał zostać w nieznanym miejscu w krainie Moab, ale Eloah Bóg zabrał jego duszę i ciało.
Tradycja, zarówno żydowska jak i chrześcijańska, przypisywała Mojżeszowi spisanie całego Pięcioksięgu (z wyjątkiem opisu jego śmierci) czyli Świętej Tory. Według niektórych biblistów można mówić o tym, że Mojżesz zajmował się działalnością literacką i niektóre urywki Pięcioksięgu mogą być jego autorstwa.
Mojżesz u Tacyta
Na początku V księgi Dziejów, Tacyt, opisując zdobycie Jerozolimy przez Tytusa, przytacza opowieść o Mojżeszu i wyjściu Żydów z Egiptu. Tekst ma charakter wyraźnie antysemicki, a osią narracji czyni rzymski historyk legendę o stadzie osłów pomagających Żydom na pustyni, przez co czczą oni w Świątyni Jerozolimskiej podobiznę tego zwierzęcia. Plotka o czczeniu przez Żydów oślej głowy (onolatria) była bardzo rozpowszechniona w antycznym świecie.
"Przeważna część pisarzy zgodnie utrzymuje, że w Egipcie wybuchła zaraza, która ciała szpeciła; wtedy król Bokchoris zwrócił się do wyroczni Hammona i prosił go o środek zaradczy; otrzymał od niego rozkaz, aby swoje królestwo oczyścił i tę rasę ludzi, jako przez bogów znienawidzoną, do innych krajów wysiedlił. Poczęto ich zatem wyszukiwać i zebraną rzeszę na pustyni porzucono. Podczas gdy inni w swych łzach zakrzepli, jeden z wygnańców, Mojżesz, upomniał ich, aby ze strony bogów ani ludzi żadnej pomocy nie oczekiwali, gdyż jedni i drudzy ich opuścili, lecz sobie samym zaufali pod wodzem niebiańskim, który pierwszy obecną złą dolę przezwyciężyć im dopomoże. Przyklasnęli mu i nie znając zupełnie kraju marsz na oślep rozpoczęli. Lecz nic ich tak nie dręczyło jak brak wody: już bliscy zagłady na całej legli równinie, kiedy stado dzikich osłów, z pastwiska wracając, w stronę skały ocienionej gajem pobiegło. Mojżesz poszedł za nimi i tak jak po zarosłym trawą gruncie wnioskował, obfite żyły wodne odkrył. To było dla nich ulgą; po sześciu dniach nieprzerwanego marszu w siódmym wzięli w posiadanie ziemię, której mieszkańców wypędzili, i tamże miasto założyli oraz dom boży poświęcili. Mojżesz, chcąc się na przyszłość co do tego ludu upewnić, nowe mu nadał obrządki, sprzeczne z obrządkami innych ludzi. Bezbożne tam jest wszystko, co u nas jest święte, a na odwrót, dozwolone jest u nich to, co u nas za zakałę uchodzi. Obraz zwierzęcia, za którego wskazówką wyzbyli się tułaczki i pragnienia, w przybytku bożym poświęcili, zabili na ofiarę barana, niby na wzgardę Hammonowi; tak samo wołu ofiarują, ponieważ Egipcjanie Apisowi cześć oddają.” — Dzieje, ks. V, rozdz. 3-4, przeł. Seweryn Hammer
Linki zewnętrzne
Portal nauk duchowych i społecznych tradycyjnych szkół i zakonów sufickich w Polsce