Ptolemeusz

Klaudiusz Ptolemeusz, także: Ptolemeusz Klaudiusz, Ptolemeusz, Aleksandryjczyk - łac. Claudius Ptolemaeus, stgr. Κλαύδιος Πτολεμαῖος Klaudios Ptolemaios; ur. ok. 100, zm. ok. 168 – astronom, matematyk i geograf pochodzenia greckiego. Urodzony w Tebaidzie, kształcił się i działał w Aleksandrii należącej wówczas do Imperium rzymskiego około II wieku e.ch. Tajemnicze życie pokazuje, że miał związek z jednym ze starych misteriów, takich jak tradycja mitraicka bardzo popularna w Aleksandrii. Według niektórych uczonych Klaudiusz Ptolemeusz był spokrewniony z dynastią Ptolemeuszy i uprawiał kult misteryjnego bóstwa Serapisa z kręgów adeptów którego czerpał wiedzę astronomiczną, astrologiczną i matematyczną.

Ptolemeusz to autor m.in. napisanej po grecku Mathematike Syntaxis znanej bardziej jako Almagest, traktatu w trzynastu księgach, zawierającego kompendium wiedzy astronomicznej i astrologicznej tego okresu oraz matematyczny wykład teorii geocentrycznej, niestety błędnej. Jego poglądy na kolejnych kilkanaście stuleci ugruntowały błędną wizję budowy Wszechświata, którą porzucił dopiero Mikołaj Kopernik, a która wypaczyła nawet dobrą starą wiedzę astronomiczną i astrologiczną Indii i Persji. Z wewnętrznej analizy jego późniejszych dzieł jasno wynika, że Almagest jest najwcześniejszą z jego najważniejszych prac, ponieważ późniejsze, w tym Tetrabiblos (Czworoksiąg) traktujący o astrologii i Geografia w księdze VIII zawierają do niego odniesienia.

Według Theodora Meliteniotesa, żyjącego tysiąc lat później bizantyjskiego astronoma, Ptolemeusz urodził się w Ptolemais Hermiou w Tebaidzie w Górnym Egipcie. Z obserwacji układu planet zawartych w Almageście wywnioskować można przybliżony czas aktywności autora. Najwcześniejsza data wynikająca z opisanej konstelacji to 26 marca 127 e.ch., a najpóźniejsza to 2 lutego 141 e.ch., co oznacza, że powstanie traktatu przypada na lata rządów cesarzy z dynastii Antoninów Hadriana i Antoninusa Piusa, a życie samego Ptolemeusza datować można na pierwsze trzy ćwierci II wieku e.ch. Jego imię Klaudiusz (gr. Κλαύδιоς) świadczy o tym, że posiadał obywatelstwo rzymskie zapewne odziedziczone po przodkach żyjących w czasach cezarów Klaudiusza lub Nerona. Przydomek Ptolemeusz natomiast informuje nas, że był z pochodzenia Grekiem, albo też jego przodkowie byli zhellenizowanymi mieszkańcami którejś ze wschodnich monarchii powstałych po śmierci Aleksandra Wielkiego. W Almageście kilkukrotnie odnosi się do Teona ze Smyrny, który miał mu przedstawiać własne obserwacje nieba pomiędzy 127 a 132 i był jednym z jego nauczycieli. Z jego prac dowiadujemy się, że w dziedzinie filozofii uznawał Arystotelesa, był zaznajomiony z pracami matematyka Menelaosa z Aleksandrii, astronomów Hipparchosa z Nikei i Posejdoniosa z Rodos oraz geografa Marinosa z Tyru.

Astrologia Ptolemeusza

Ptolemeusz zajmował się również tradycyjną astrologią helleńską i perską. Poświęcił jej swoje kolejne dzieło Apotelesmatiká (stgr. Αποτελεσματικά) w wolnym tłumaczeniu "astrologiczny wpływ", znaną również pod nazwą Tetrabiblos (stgr. Τετράβιβλος – Czteroksiąg) Cztery Księgi Biblii. Dla Ptolemeusza traktat ten był naturalną kontynuacją Almageste. Broni w nim astrologii przed oskarżeniami nieuków i udowodnia, że jakkolwiek oddziaływanie ciał niebieskich jest czysto fizyczne, ma jednak znaczący wpływ na nasze poczynania. Co prawda bez matematycznej dokładności ale możliwe jest przewidywanie zarysów przyszłości na podstawie obserwacji nieboskłonu.