Peri - czarodziejskie duchy wróżebne

Peri - wróżebne duchy peryczne

Peris (liczba pojedyncza: peri) to wyrafinowane i wzniosłe, skrzydlate duchy słynące ze swojego piękna i uroku, wywodzące się z tradycji starożytnej duchowości irańskiej. Peris jako rodzaj duchowych istot zostały później przyjęte przez inne kultury, w tym jako rodzaj istot półanielskich lub eterycznych. W jednym z dzieł opisano je także jako nieco złośliwe istoty, którym odmówiono wstępu do raju, dopóki nie odprawią surowej pokuty w celu odkupienia, ale trzeba pamiętać, że część z tych istot żyje w niebiosach, a część jest w połowie drogi do nieba lub przebywa w niższych światach czyli gdzieś w astralu lub świecie eterycznym, w niższym eterze. Pod wpływem islamu peris stały się życzliwymi duchami, w przeciwieństwie do arabskich złośliwych dżinów i złych divów (demonów, ghuli). Uczony Ulrich Marzolph [de] wskazuje na indoirańskie pochodzenie peris, które później zostały włączone do arabskiej tradycji opowieści godzinowych.

Perskie słowo پَری parī pochodzi od środkowoperskiego parīg, które samo w sobie pochodzi od staroperskiego *parikā-. Słowo to może wywodzić się z tego samego rdzenia, co perskie słowo "par" czyli „skrzydło”, chociaż istnieją inne proponowane etymologie. Słowo to zostało zapożyczone z języka azerbejdżańskiego jako pəri, z języka hinduskiego jako parī (urdu: پری / hindi: परी) i z języka tureckiego jako peri. Jest etymologicznie niezwiązane z angielskim słowem „wróżka” lub "czarodziejka". Pairikaa to typ duszy czy ducha wspomniany w Aweście, który związany jest ze sztuką wróżenia, wieszczenia oraz czarodziejstwa.

Peris jako duchowe byty są szczegółowo opisane w perskim folklorze i poezji, pojawiając się w romansach i eposach. Co więcej, późniejsi poeci używają tego terminu do określenia pięknej kobiety i zilustrowania jej wspaniałych cech. Na początku epickiego poematu Ferdowsiego Shahnameh „Księga królów” bóstwo Sorush pojawia się w postaci peri, aby ostrzec Keyumarsa (mitologicznego pierwszego człowieka i szacha świata) i jego syna Siamaka przed zagrożeniami stwarzanymi przez niszczycielskiego złego ducha Ahrimana (Arymana). Peris stanowi także część mitologicznej armii, którą Keyumars ostatecznie tworzy, by pokonać Ahrimana i jego demonicznego syna. W części wiersza Rostam i Sohrab kochanka Rostama, księżniczka Tahmina, jest określana jako „peri-faced” (ponieważ nosi welon, termin peri może obejmować drugorzędne znaczenie przebrania lub bycia ukrytym, osłoniętym). Perisy były celem złych istot niższego poziomu zwanych دیوسان diwami (دَيۋَ daewa, upadłymi aniołami), które prześladowały je, zamykając je w żelaznych klatkach. Prześladowania te były spowodowane, jak to postrzegali diwowie, upadli pochodzący od aniołów, brakiem poczucia własnej wartości u perisów, aby przyłączyć się do buntu przeciwko perwersji.

Parīs występują jako tureckie istoty mitologiczne wśród innych stworzeń (islamskich lub środkowoazjatyckich), takich jak dżiny, ʿifrīt (diabły), nakir i diabły zwane szatanami (šayāṭīn). Kazachscy szamani czasami zwracali się o pomoc do parī. Według znawców szamani ujgurscy korzystają z uzdrowicielskiej pomocy parīs, aby uzdrawiać kobiety ze skłonności do poronień i chronić je przed złymi dżinami i ich opętaniami (kobiety opętane przez złe dżiny często dostają ataków szału i furii przeciwko dobrym mężczyznom i osobom uduchowionym).

Parīs są jako istoty duchowe doskonale poświadczone w źródłach tureckich od XI wieku. Termin parī był prawdopodobnie kojarzony z arabskimi dżinami, gdy wchodził do wierzeń tureckich za pośrednictwem źródeł islamskich. Chociaż dżin i parī są czasami używane jako synonimy, termin parī jest częściej używany w opowieściach o zjawiskach nadprzyrodzonych. W źródłach tureckich parī są zwykle uważani za duchy jasne i dobroczynne, chociaż w tradycji kazachskiej czasami uważa się ich za rodzaj czy gatunek psotnych dżinów, być może nazwy zaczęto używać synonimicznie. Chociaż we wcześniejszej poezji tatarskiej parī pojawiają się jako postacie złożone, w myśli współczesnej zwykle łączy się je w jedną kategorię obejmującą demony i diabły.

Według turkologa Ignáca Kúnosa peris z tureckich opowieści unoszą się w powietrzu w swoich zielonych szatach przypominających chmury, ale także w kształcie gołębi. Jest ich także w hordzie czterdziestu, siedmiu lub trzech i służą Królowi Peri (Peri-Sultan), którym może być osoba ludzka, którą porwali z ludzkiego królestwa. Podobnie jak westalki, napisał Kúnos, peris należą do królestwa duchowego, dopóki w ich sercach nie zakiełkuje miłość i muszą połączyć się ze swoimi śmiertelnymi kochankami, pozostawione przez siostry samym sobie. Również pierwsze spotkanie człowieka z Perisem czy Perisą następuje podczas kąpieli tego ostatniego.

Wraz z rozprzestrzenianiem się religii islamu i sufizmu w Persji, duchy peri zostało włączone do islamskiego folkloru. Wczesne perskie tłumaczenia Koranu identyfikowały dżiny jako peris, a diabły z divami (daewami, upadłymi dewami czyli upadłymi aniołami). Hafez utożsamiał ich z Houris czyli hurysami. Według interpretacji egzegezy Koranu Tafsir al-Tabari dokonanej przez Abu Ali Bal'ami, peris to piękne żeńskie duchy stworzone przez Boga po okrutnych divach (aniołach które upadły). Peri przeważnie wierzą w Boga, Absolut, i są przeważnie życzliwymi dla ludzkości, szczególnie dla osób o skłonnościach okultystycznych (Batiniyyah) czy ezoterycznych. Małżeństwo, choć możliwe, w tradycji islamskiej jest uważane za niewłaściwe. Z powodu ludzkiej niecierpliwości i nieufności relacje między ludźmi a Perisami zostaną zerwane, gdyż jest to związek międzygatunkowy duszy ludzkiej i duszy peri, z innym rodzajem dusz. Według jednej z narracji Bilqis, królowa Saby, jest córką nieudanego związku między istotą peri, a człowiekiem. Związki synów ludzkich, a wcielonymi aniołami czy anielicami są zakazane, przyjaźń i duchowe wsparcie są dozwolone.

Dziś perisy nadal stanowią część folkloru i dlatego mówi się, że pojawiają się ludziom, czasami karząc w górach myśliwych, którzy okazują brak szacunku lub marnują zasoby, a nawet porywają młodych ludzi na imprezy towarzyskie. Uważa się, że spotkania z perisem mają charakter zarówno fizyczny, jak i psychiczny, a dusze peri czasem się wcielają na ziemi w ciele ludzkim. Wiara w peri nadal utrzymuje się wśród muzułmanów w Indiach jako rodzaj istoty duchowej, obok dżinów, diabłów (shayatin, szejtanów) i duchów złowrogich niegodziwców (ifrit). Uważa się, że wśród ludu Kho peri rzuca zaklęcia miłosne, używane przez mistrza duchowego zwanego peri-khanem (mistrzem wróżek, mistrzem sztuk mantycznych). Duchy peri, także mistrzowie peri-khan mieszkają z dala od obszarów miejskich, opanowawszy sztukę pracy z perisami. Chociaż duchy peryczne są zwykle uważane za istoty życzliwe, według książki „Ludzie powietrza” przypisuje się im istnienie o ambiwalentnej moralności, które mogą być albo muzułmanami (wiernymi Bogu), albo niewiernymi.

Charakter peri, jako nadprzyrodzonej żony, ma podobne cechy jak dziewica-łabędź, w tym sensie, że ludzki mężczyzna ukrywa skrzydła peri i poślubia ją. Po pewnym czasie kobieta peri odzyskuje skrzydła i niestety opuszcza śmiertelnego męża ludzkiego. Termin peri pojawia się we wczesnej orientalnej opowieści Vathek autorstwa Williama Thomasa Beckforda, napisanej po francusku w 1782 roku. Kobieta z duszą peri zwykle posiada pewne zdolności nadprzyrodzone, siddhi, charyzmaty, silną intuicję, zdolności do wróżenia - jednak także tendencję do porzucania tych, którzy okazali jej serce i przygarnęli na swoje utrzymanie, przyjęli do swojego domu, pomogli odzyskać skrzydła, zatem nie należy do tych okazujących wdzięczność. Peri łatwo popada w wyniosłość, traci kontakt z tymi, którzy udzielają nauk i pomagają duchowo stanąć na nogi. Peri słuchają głosów swoich władców w zaświatach.

W wierszu Thomasa Moore'a "Paradise and the Peri" (Rajski Ogród i Peri), będącym częścią jego Lalla-Rookh, peri zyskuje wejście do nieba po trzech próbach przekazania aniołowi daru najdroższego Bogu. Pierwsza próba to „Ostatnia libacja, którą Wolność czerpie/z serca, które krwawi i pęka w jej sprawie”, czyli kropla krwi młodego żołnierza zabitego za zamach na Mahmuda z Ghazni. Następnie następuje „Cenne westchnienie/czystej, ofiarnej miłości”: westchnienie skradzione z umierających ust dziewczyny, która umarła wraz ze swoim kochankiem na zarazę w Górach Księżycowych (Ruwenzori), zamiast przeżyć na wygnaniu z powodu choroby i kochanek. Trzeci dar, ten, który wprowadza peri do nieba, to „Rozerwij tę ciepłą i łagodną / Rosę policzek skruszonego grzesznika”: łza złego starca, który żałował, widząc dziecko modlące się w ruinach Świątynia Słońca w Balbec w Syrii. Robert Schumann nadał opowieści Moore'a oprawę muzyczną w formie oratorium Paradise and the Peri, używając skróconego tłumaczenia na język niemiecki.

Balet La Péri (1912) francuskiego kompozytora Paula Dukasa przedstawia młodego perskiego księcia, który podróżuje na krańce Ziemi w poszukiwaniu lotosowego kwiatu nieśmiertelności, w końcu spotykając swojego opiekuna, w postaci Peri. Operetka Iolanthe Gilberta i Sullivana z 1882 roku nosi podtytuł "The Peer and the Peri" (Pir/Mistrz Duchowy i Peri). „Pery” w tej pracy nazywane są także „wróżkami”, gdyż są to duchy wróżebne, przepowiadające, wieszczące. Peri, której moc drzemie w jej włosach, pojawia się w powieści Elizabeth Ann Scarborough z 1984 roku Harem Amana Akbara. W Przygodach księcia Achmeda Lotte Reiniger tytułowy bohater zakochuje się w królowej wróżek imieniem Pari Banu.

Awestyjskie Pairika i Peristan

W kosmologii perskiej Paristan, Peristan lub Pariestan (perski: پریستان Pariyestân, Peristân, „Kraina Peris”, a także Koh-i-Qaf lub Qafkuh) jest domem peris. Chociaż peris i peristan wywodzą się z przedislamskiej literatury perskiej, zostały przyjęte w szerszym folklorze Bliskiego Wschodu, a poprzez rozprzestrzenianie się kultury islamskiej na wschód, w mitologii muzułmańskiej Azji Środkowej i Południowej. Ponieważ peris została zidentyfikowana jako życzliwy (często żeński) dżinn we wczesnych tłumaczeniach Koranu na perski, Peristan stał się czymś, co można słusznie porównać z bajkową krainą czy elfamą europejskiego folkloru. Alternatywna nazwa Koh-i-Qaf lub Qafkuh „Góra Qaf” była używana przez Persów zarówno jako nazwa legendarnej góry, jak i dla określenia „dziwnego” i nieznanego terytorium gór Kaukazu, które wyznaczało zakres ich wiedzy i wpływów. W podróżach metafizycznych trzeba zatem nastawić się na Krainę Wróżek lub Dom Wróżek, Dom Peri, na Górę Krainy Peri, i udać się po inspirację i wiedzę. Duchom Wróżek, tym niebiańskim, generalnie zakazane jest tworzenie związków miłosnych ze zwykłymi ludźmi, jednak w wypadku dusz wróżebnych peri pozostających poza niebiosami nie jest to zbyt mocno przestrzegane, gdyż i tak mają dużo spraw z których muszą się oczyścić z powodu zabrudzeń z przebywania w niższych światach. Jednakże, wcielone w ziemskie ciało jako ludzie, dusze wróżebne, często mają problem ze znalezieniem odpowiedniego mężczyzny, podobnie w drugą stronę, chociaż wróż jako rodzaj duszy peri jest znacznie rzadszym zjawiskiem.

Starożytne awestyjskie PAIRIKĀ często określa się jako duchy otoczone jasnością niebiańskiego światła, jednak z powodu znajdowania się w połowie drogi, mających braki w wypełnieniu się wewnątrz boskim światłem, tak jak to jest w przypadku dewów czy perskich faresztów (jasnych bóstw nieba). Można powiedzieć, że aura jest jasna, ale ciało energetyczne jeszcze zbyt szare, zbyt ciemne i słabo świecące. Pairika może oznaczać kobietę, która długi czas przebywała na obczyźnie lub na wygnaniu, taką, która mieszkała w domu wroga, porzuciła męża, została czyjąś konkubiną w tajemnym związku lub została uwiedziona przez obcego, zatem pozostawała w związku z istotami poza niebiosami, z demonami, z asurami czy rakszasami z punktu wedyjskiej tradycji. Pari czy peri pochodzi od dewów, posiada niebiańskie pochodzenie od bóstw nieba, ale jest tylko daewą, daiwiką czy diwką, czyli ma jasną niebiańską duszę wśród swoich bliskich przodków, może jednak pochodzić od niebiańskiej duszy wygnanej lub upadłej, zatem może być potomkiem upadłych aniołów i innych poza niebiańskich istot, w tym ludzi.

Pari to zwykle piękne nimfy o zachwycającym uroku, powodujące łatwo zauroczenie miłosne i zachwycenie u ziemskich istot, szczególnie u mężczyzn, jeśli parisa jest duchem żeńskim, jak to zwykle bywa. Oprócz zdolności wieszczenia i przepowiadania, perisy potrafią rzucać uroki i klątwy, często urawiają jakieś czarodziejstwo, a zdarza się, że ich obecność lub relacje z nimi powodują poważne choroby lub różne przykre wydarzenia, w tym coś jak piętno pecha i katastrofy. Kontakt z duchami peri zwykle ma charakter transowy, z konwulsjami, rzucaniem, jakby epilepsją, a dolegliwości padaczkowe mogą być czasem związane z dawnym połączeniem się z peri i należałoby je oczyścić oraz zneutralizować. Aby perisa mogła powrócić na niebiosa do aniołów i bóstw nieba, musi spełnić zwykle określone dobre uczynki o dość trudnym charakterze celem zebrania odpowiedniej zasługi i wyrównania rachunków karmicznych, wyrównania energii z tymi, którym jest coś dłużna lub ma niewykonane zobowiązania. Kobiety wróżki i czarodziejki muszą uważać, aby nie robić długów, nie przyjmować zadań niewykonalnych, nie składać obietnic jakich nie będą mogły spełnić, gdyż wszystko to utrudnia lub uniemożliwia im rozwój duchowy i powrót do Domu Wróżek na Niebiosa.

Hurysy jako dawne Peri

W islamie hurysy, houris (angielska liczba mnoga huris, /ˈhʊəriz/; z arabskiego: حُـورِيَّـة, حُورِيّ, romanizowana: ḥūriyy, ḥūrīya) to dziewica o pięknych oczach, opisywana jako nagroda dla wiernych muzułmanów w raju. Hurysy są opisane jako w tym samym wieku co mężczyźni w raju, w rajskich ogrodach. Ponieważ hadisy mówią, że ludzie będą w niebie w wieku 30-33 lat księżycowych, co przekłada się to na 29-32 gregoriańskie lata słoneczne. Termin „huris”, hurysa, został użyty cztery razy w Koranie, gdzie hurysy są wspomniane pośrednio kilka razy (czasami jako azwāj, dosł. towarzysze), a hadisy dostarczają „dużo późniejszego opracowania”. Muzułmańscy uczeni różnią się co do tego, czy odnoszą się do wierzących kobiet tego świata, czy do odrębnego stworzenia, przy czym większość opowiada się za tym drugim. Mówi się, że hurysy „poruszają wyobraźnię zarówno muzułmanów (wierzących), jak i niemuzułmanów” (niewiernych). W ideologii dżihadu osoby angażujące się w „operacje męczeńskie” – w terminologii zachodniej, ataki bojowe – są zachęcane obietnicą towarzystwa hurys, które w raju mogą wziąć za żony.

W klasycznym języku arabskim słowo ḥūr (arab. حُور) jest liczbą mnogą zarówno ʾaḥwar (arab. أحْوَر) (rodzaj męski), jak i ḥawrāʾ (arab. حَوْراء) (rodzaj żeński), co można przetłumaczyć jako „posiadający oczy o intensywnym kontraście bieli i czerni". Słowo „houri” weszło do kilku języków europejskich około XVII i XVIII wieku. Arthur Jeffery i inni uczeni sugerują irańskie pochodzenie tego terminu, proponując pochodzenie tego słowa jako środkowoperski hū̆rust „dobrze uprawiany”. Hurysy są wspomniane w kilku fragmentach Koranu, zawsze w liczbie mnogiej. W Koranie nie jest nigdy podana żadna konkretna liczba hurys towarzyszących każdemu wierzącemu.

Opis hurys z Koranu. W tafsirach i komentarzach do Koranu Houris czyli hirysy są opisani jako:

37:48 „z dużymi i pięknymi oczami”, 38:52 „towarzysze o skromnym spojrzeniu dobrze dobrani”, 44:54 "mające szerokie i piękne oczy”, 52:20 „piękna hurysa o szerokich i pięknych oczach”, 55:56 „nietknięte wcześniej przez człowieka ani dżina”, 55:58 „eleganckie jak rubiny i koral”, 55:72 „jasnookie dziewczęta chronione w pawilonach”, 55:74 „nietkniętymi przez nikogo”, „leżące na zielonych poduszkach i pięknych dywanach”, 56:8 „ludzie prawicy, jakże będą błogosławieni” 56:22 i będą mieli „dziewice hurysy o intensywnie czarnych oczach kontrastujących z bielą ich tęczówek”, 56:35 „stworzone bez procesu narodzin”, 78:31–33 i jako „wspaniali towarzysze”, 44:54 „Tak. I poślubimy ich z pięknymi kobietami o dużych [pięknych] oczach”.

Uważa się, że wszystkie cztery wersety szczególnie wspominające hurysy zostały „prawdopodobnie” „objawione” pod „końcem pierwszego okresu mekkańskiego”.

Opis hurysów w hadisów

Szczegóły opisów houri (lub ḥūr) w zbiorach hadisów są różne, ale w jednym podsumowaniu (autorstwa Smitha i Haddada) stwierdza się: "ogólnie mówi się, że składają się z szafranu od stóp do kolan, piżma od kolan do piersi, bursztynu od piersi do szyi i kamfory od szyi do głowy. Tradycjonaliści, często pracujący z wielokrotnością siedmiu osób, opisali ich jako ubranych w siedemdziesiąt do 70 000 szat, przez które widać nawet szpik ich kości ze względu na delikatność ich ciała, siedzących na siedemdziesięciu kanapach z czerwonego hiacyntu inkrustowanego rubinami i klejnotami i tym podobne. Thur nie śpią, nie zachodzą w ciążę, nie miesiączkują, nie plują ani nie wydmuchują nosa i nigdy nie chorują."

W hadisach hurysy są opisywane jako „przezroczyste aż do szpiku kości”, „wiecznie młode”, „bezwłose z wyjątkiem brwi i głowy”, „czyste” i „piękne”. Sunniccy badacze hadisów przytaczają także szereg wypowiedzi islamskiego proroka Muhammada, w których wspomina się o hurysach. Narracja przytoczona przez Bukhari stwierdza, że: „Każdy będzie miał dwie żony z hurys (które będą tak piękne, czyste i przejrzyste, że) szpik kości ich nóg będzie widoczny przez kości i ciało”. Inna, doniesiona przez muzułmanina ibn al-Hajjaj Nishapuri, relacjonuje, że pierwsza grupa, która wejdzie do Raju, będzie jak pełnia księżyca w nocy, a następna za tą grupą będzie jak najbardziej świecąca z świecących gwiazd na niebie; każdy z nich będzie miał dwoje małżonków, których szpik będzie widoczny spod ciała – nikt nie będzie pozbawiony małżonka w Raju.

Donosi Al-Tirmidhi

Al-Hasan Al-Basri mówi, że do wysłannika Boga przyszła stara kobieta i zapytała: "Wysłanniku Boga, spraw, aby Bóg pozwolił mi wejść do Dżannah (Rajskiego Ogrodu)". Wysłannik Boga odpowiedział: „O Matko, stara kobieta nie może wejść do Dżannah”. Ta kobieta zaczęła płakać i zaczęła wychodzić. Wysłannik Boga powiedział: „Powiedz kobiecie, że nie będzie się wchodzić w stan starości, lecz Bóg uczyni wszystkie kobiety w Dźannah młodymi dziewicami. Bóg Najwyższy mówi: «Oto! Stworzyliśmy je (nowymi) stworzenie i uczynił je dziewicami, kochankami w równym wieku.”

Według raportu przekazanego przez Ibn Majaha w jego Sunan: "Kobieta nie denerwuje męża, ale jej małżonek spośród dziewcząt o szerokich oczach, intensywnie białych i głęboko czarnych, powie: „Nie drażnij go, niech Allah cię zrujnuje. Jest z tobą jako przelotny gość. Już wkrótce rozstanie się z tobą i przyjdzie do nas”.

Podobieństwa zaratusztriańskie

Mówi się, że hurysa przypomina postacie z życia pozagrobowego z narracji zaratusztrianizmu: „Tekst zaratusztriański Hadhoxt Nask opisuje los duszy po śmierci ciała. Dusza sprawiedliwego spędza trzy noce w pobliżu zwłok, a pod koniec trzeciej nocy, dusza widzi swoją własną religię (daena) w postaci pięknej panny, pięknej piętnastoletniej dziewicy, która dzięki dobrym uczynkom wypiękniała, po czym razem wznoszą się do nieba.

Duchy wróżebne - wróżki - fairy, faerie, sidhe

Wróżka, ang. fairy, irlnd. sídhe - to rodzaj mitycznej istoty lub legendarnej istoty, ogólnie określanej jako antropomorficzna, występująca w folklorze wielu kultur europejskich (w tym folklorze celtyckim, słowiańskim, germańskim i francuskim), forma ducha, często o cechach metafizycznych, nadprzyrodzonych lub paranormalnych. Mity i opowieści o wróżkach nie mają jednego pochodzenia, lecz są raczej zbiorem wierzeń ludowych pochodzących z różnych źródeł. Różne teorie ludowe na temat pochodzenia wróżek obejmują postrzeganie ich jako zdegradowanych aniołów lub demonów w tradycji chrześcijańskiej, jako bóstw w pogańskich systemach wierzeń, jako duchy zmarłych, jako prehistoryczne prekursory ludzi lub jako żyjące w niższym eterze duchy natury. Etykieta wróżki czasami odnosiła się tylko do określonych magicznych stworzeń o ludzkim wyglądzie, magicznych mocach i skłonności do pewnych oszustw. Innym razem używano go do opisania wszelkich magicznych stworzeń, takich jak gobliny i gnomy. Wróżka była czasami używana jako przymiotnik o znaczeniu równoważnym z „zaczarowanym” lub „magicznym”. Jest również używane jako nazwa miejsca, z którego pochodzą te istoty, Krainy Wróżek.

Wyjaśnienia pochodzenia wróżek sięgają od mitologii perskiej po folklor ludów Brythonic (Bretończycy, Walijczycy, Kornwalia), gaelickich (Irlandczycy, Szkoci, Manx) i ludów germańskich, a także z kart średniowiecznych romansów środkowo-francuskich. Według niektórych historyków, takich jak Barthélemy d'Herbelot, wróżki zostały przejęte z peryferii mitologii perskiej i pod jej wpływem. Peris byli istotami anielskimi, o których wspominano w starożytności w przedislamskiej Persji już w czasach Imperium Achemenidów. Peris zostały później szczegółowo opisane w różnych dziełach perskich, takich jak Shahnameh autorstwa Ferdowsiego. Peri zostało zilustrowane jako piękne, piękne i ekstrawaganckie duchy natury wsparte skrzydłami. Mogło to mieć wpływ na migrujących osadników germańskich i euroazjatyckich do Europy lub zostać przeniesione podczas wczesnych wymian. Podobieństwa można również przypisać wspólnej mitologii praindoeuropejskiej.

W średniowieczu słowo wróżka było używane przymiotnikowo, oznaczające „zaczarowany” (jak w przypadku rycerza wróżek, królowej wróżek), ale stało się także ogólnym terminem określającym różne „zaczarowane” stworzenia w okresie późnej średnioangielskiej. Literatura epoki elżbietańskiej utożsamiała elfy z wróżkami kultury romańskiej, czyniąc te terminy w pewnym stopniu wymiennymi. Współczesne pojęcie „bajki” w węższym znaczeniu jest charakterystyczne dla folkloru angielskiego, później zdrobnionego zgodnie z panującymi gustami epoki wiktoriańskiej, jak w „bajkach” dla dzieci. W epoce wiktoriańskiej i edwardiańskiej wzrosło zainteresowanie wróżkami. Odrodzenie celtyckie uznało wróżki za część dziedzictwa kulturowego Irlandii. Carole Silver i inni zasugerowali, że fascynacja angielskimi antykwariuszami zrodziła się z reakcji na większą industrializację i utratę starszych zwyczajów ludowych.

Wróżki są ogólnie opisywane jako ludzkie z wyglądu i posiadające magiczne moce. Przez wieki donoszono o różnego rodzaju drobnych wróżkach, od całkiem małych po rozmiary człowieka. Te małe rozmiary można w magiczny sposób założyć, a nie stałe. Niektóre mniejsze wróżki mogłyby powiększać swoje postacie, aby naśladować ludzi. Na Orkadach wróżki opisywano jako niskiego wzrostu, ubrane w ciemnoszare stroje i czasami widywane w zbrojach. W niektórych folklorach wróżki mają zielone oczy. Niektóre wróżki przedstawiają je w obuwiu, inne boso. Skrzydła, choć powszechne w dziełach sztuki wiktoriańskiej i późniejszych, są rzadkie w folklorze; wróżki latały za pomocą magii, czasem siedząc na łodygach starców lub grzbietach ptaków. Nowoczesne ilustracje często przedstawiają skrzydła ważki lub motyla.

Powtarzającym się motywem legend o wróżkach czy duchach wróżkowych jest potrzeba odstraszania złych wróżek za pomocą zaklęć ochronnych. Typowymi przykładami takich amuletów są dzwony kościelne, noszenie ubrań na lewą stronę, czterolistna koniczyna i jedzenie. Czasami uważano, głównie wśród chrześcijan, że duchy wróżki nawiedzają określone miejsca i zwodzą podróżnych za pomocą fałszywych ogników. Przed pojawieniem się współczesnej medycyny wróżki często obwiniano za choroby, zwłaszcza gruźlicę i deformacje wrodzone. Oprócz swojego folklorystycznego pochodzenia wróżki były powszechnym elementem literatury renesansowej i sztuki romantycznej, a były szczególnie popularne w Wielkiej Brytanii w epoce wiktoriańskiej i edwardiańskiej. W okresie odrodzenia celtyckiego wróżki, fairy, stały się kanoniczną częścią celtyckiego dziedzictwa kulturowego.

Wczesne współczesne wróżki, duchy wróżebne, skrzydlate wieszczki, wedle różnych autorów nie wywodzą się z jednego źródła; termin ten jest uważany za połączenie odmiennych elementów ze źródeł wierzeń ludowych, na które wpływa literatura i spekulacje oraz odczucia metafizyczne. W irlandzkim folklorze mityczne aes sídhe, czyli „ludzie z bajkowych wzgórz”, nabrało współczesnego znaczenia, obejmującego w dużym stopniu wróżki, ale to nie tylko duchy wróżebne były. Wpływ miały także skandynawskie elfy, a folkloryści i mitolodzy oraz okultyści na różne sposoby przedstawiali wróżki jako: niegodnych zmarłych, dzieci Ewy, rodzaj zwykle dobrego demona, gatunek niezależny od człowieka, starszą rasę ludzką i upadłe anioły, chociaż tradycje wschodnie, perskie i arabskie wyraźnie mówią o stworzeniach jakie Bóg Stwórca wprowadził do istnienia po wielkim upadku aniołów. Elementy folklorystyczne lub mitologiczne łączą w sobie elementy celtyckie, germańskie i grecko-rzymskie, aczkolwiek perskie wyglądają na lepiej opracowane od strony metafizycznej. Folkloryści sugerowali, że „wróżki” czy duchy wróżebne wyrosły z różnych wcześniejszych wierzeń, które straciły na aktualności wraz z nadejściem chrześcijaństwa. Te rozbieżne wyjaśnienia niekoniecznie są niezgodne, ponieważ „wróżki” jako istoty duchowe można prześledzić do wielu źródeł, a wiele źródeł sugeruje, że wróżki jako gatunek istot, podobnie jak peri to istoty pośrednie pomiędzy ludźmi, a aniołami i bóstwami niebios (dewami), jakich wymienia się wiele rodzajów w mitologii indyjskiej, gdzie są to upadewowie, półanioły czyli istoty w połowie drogi do angelizacji.

Indyjskie Apsarasy

Apsara - w sanskrycie: अप्सरा, IAST: Apsarā, pali: अक्चरा, romanizacja: Akcharā; po khmersku: អប្សរា) - są członkami klasy istot niebiańskich w kulturze hinduskiej i buddyjskie, pochodzi z Narayana, starożytnego mitu o Indiach. Pierwotnie były rodzajem żeńskiego ducha chmur i wód, ale później pełniły rolę „nimfy” lub „wróżki”, wieszczej duszy. Zajmują ważne miejsce w rzeźbach, tańcu, literaturze i malarstwie wielu kultur Azji Południowej i Azji Południowo-Wschodniej. Apsary są opisywane jako piękne, młodzieńcze i eleganckie i podobnież potrafią dowolnie zmieniać swój kształt czyli są zmiennokształtne. Istnieją dwa rodzaje apsar – laukika (światowe) i daiwika (boskie). Są świetne w sztuce tańca i często są żonami gandharwów, nadwornych muzyków Boga Indry - Władcy Niebios. Apsary rezydują w pałacach niebiańskich bogów i zabawiają ich tańcem do muzyki granej przez Gandharvów. Mówi się, że 26 apsar na dworze Indry symbolizuje inny aspekt sztuk performatywnych, porównując je do boskich Muz starożytnej Grecji. Są również znane z uwodzenia Ryszich, Boskich Mędrców, aby uniemożliwić im osiągnięcie boskich mocy z pomocą ascezy, co jest z ich punktu widzenia rodzajem zabawowej psoty. Najbardziej znane spośród apsar to Urvashi, Menaka, Rambha, Tilottama i Ghritachi. W Japonii Apsary są znane jako duchy „Tennin” (天人); „Tennyo” (天女) oznacza „kobietę Tennin” czyli wróżkę i „Tennan” (天男) oznacza „męskiego Tennina” czyli wróża.

Słowo „apsara” pochodzi z sanskrytu अप्सरस्, apsaras (w formie rdzenia, która jest formą słownikową). Należy zauważyć, że forma rdzenia kończy się na „s” w odróżnieniu od np. mianownika liczby pojedynczej Ramas/Ramaḥ (bóstwo Rama w języku hindi), którego rdzeniem jest Rama. Mianownik liczby pojedynczej to अप्सरास् apsarās lub अप्सरा: apsarāḥ, gdy stoi samodzielnie, co w języku hindi zmienia się na अप्सरा apsarā, od którego z kolei prawdopodobnie pochodzi angielskie „apsara”. Słownik Monier-Williams podaje etymologię jako अप् + √सृ, „wchodzenie do wód lub między wodami chmur”, a to pewnie dlatego, że apsary bardzo lubią wodę i kąpiele, wręcz nie mogą żyć bez wody i wanny lub jeziorka.

Najstarsze opisy apsar przedstawiają je jako istoty podobne do „nimf wodnych”. Rygweda opowiada o apsarze, która jest żoną gandharvy, jednakże Rygweda wydaje się również dopuszczać istnienie więcej niż jednej apsary. Jedyną apsarą nazwaną konkretnie jest Urvaśi. Cały hymn dotyczy rozmowy Urvaśi z jej śmiertelnym kochankiem Pururavą. Późniejsze pisma hinduskie dopuszczają istnienie licznych apsar, które pełnią rolę służebnic Boga Indry, Króla Niebios, lub tancerek na jego niebiańskim dworze, służących jako tancerki i śpiewaczki u boku gandharvów („niebiańskich muzyków”). Upaniszada Kaushitaki wspomina apsary jako klasę bóstw związanych z maściami, girlandami, szatami i sproszkowanymi aromatami. Pochodzenie apsar opisano w Ramajanie i Puranach. Apsary są ponadto kojarzone z wodą, poprzez powiązanie ich z wzburzeniem oceanu, sportami wodnymi i grupami istot takimi jak nagowie (smoki).

Apsary są często przedstawiane w sztuce buddyjskiej Azji Wschodniej. W języku chińskim określa się je jako feitian (chiński uproszczony:飞天; chiński tradycyjny:飛天). Są przedstawiane jako latające postacie na malowidłach ściennych i rzeźbach buddyjskich jaskiń w Chinach, takich jak jaskinie Mogao, jaskinie Yulin, groty Tianlongshan, groty Yungang i groty Longmen. Są one również przedstawione na kafelkach pagód, takich jak pagoda Xiuding-si. Mogą być również przedstawiane jako tancerki lub muzycy trzymający instrumenty muzyczne, takie jak flet, pipa lub sheng. Apsarę można przedstawić jako wiele duchów, które grały muzykę dla dawnych buddhów. Zazwyczaj są przedstawiane w długiej sukni powiewającej na wietrze. Apsara jest czasami przedstawiana jako pojedynczy, potężny i wpływowy duch lub boginka, która nosi strój ze „zwiewnymi rękawami” i mieszka w Tian czyli w Niebiosach. Ta wersja Apsary z Niebios jest używana w chińskiej religii ludowej jako obiekt kultu oraz w chińskim folklorze taoistycznym.