Awesta

Awesta, Avesta, Apastak, Awistak (z irańskiego apartak = prawo) to święta natchniona księga zawierająca teksty religijne wyznawców mazdaizmu i zaratusztrianizmu (zoroastryzmu), czyli fragmenty starych irańskich przekazów datowanych nawet na VII wiek p.e.ch. lub na okres jeszcze wcześniejszy: II tysiąclecie p.e.ch. Awesta została zredagowana w staroirańskim języku awestyjskim. Najstarsza część Awesty napisana jest w języku Gath, reprezentującym stan językowy z VI wieku p.e.ch., reszta w języku awestyjskim młodszym. Do awesty istnieją komentarze (Zend), najobszerniejsze do Vendidad, zredagowane w większości za panowania dynastii Sasanidów w średnioirańskim języku pahlawi. Najmłodsze pochodzą z IX wieku.

Tekst pierwotny powstał prawdopodobnie najpóźniej w VI wieku p.e.ch., według podania został zniszczony w IV wieku p.e.ch., podczas podboju imperium perskiego przez Aleksandra Macedońskiego, następnie odtworzony, ponownie zredagowany i uzupełniony w czasach sasanidzkich. Nową redakcję sporządzono na rozkaz króla Partów, Wologazesa. Z polecenia założyciela dynastii Sasanidów, Ardaszira I (226-241) uzupełnił ją w III wieku kapłan Tansar; ostatecznej redakcji współczesnej dokonano za panowania Szapura II (309-379). Do niektórych idei Awesty nawiązują irańskie szkoły sufickie, także współczesne.

Obecnie istnieje zaledwie czwarta część dawnego tekstu. Zachowało się 21 ksiąg (około 83 tys. słów), zwanych naskami, z czego większość jest wierszowana. Naski reprezentują najstarsze znane formy staroirańskiej poezji sylabicznej. Awesta dzieli się na 5 części, które zawierają:

• Yasna (Jasna) czyli liturgia. Najważniejsza i najstarsza część Awesty, przypisywana Zaratusztrze, jest zbiorem liturgicznych modlitw i religijnych inwokacji. Zawiera Gathy, a Gatha to najstarsze hymny i psalmy
• Visparat (Wisprat) czyli wszyscy sędziowie. Zbiór inwokacji i modlitw do wszystkich patronów.
• Vendidad (Wendidad, Wendidat, Widewdat) czyli prawo przeciw demonom - prawo kanoniczne, przepisy rytualne. Składa się z 22 rozdziałów - fargardów. Zawiera zasady prawa religijnego; traktuje o zachowaniu czystości, ceremonii oczyszczania, opiece nad pożytecznymi zwierzętami.
• Jaszty czyli pieśni pochwalne, hymny religijne ku czci bóstw.
• Nyayisan
• Chorda Awesta czyli Młoda Awesta zawiera zbiór różnorodnych modlitw przeznaczonych do odmawiania w różnych okolicznościach przez świeckich, powstał w IV wieku n.e. w języku pazand.

Najstarszego przekładu europejskiego Awesty - na język francuski - dokonał A. Anquetil-Duperrona (1771). Tytuł Zend-Avesta, którym został opatrzony, jest nieprawidłowy. Właściwa nazwa zbioru obejmującego Awestę i komentarze brzmi Apastak wazand. Na język polski Awestę (przekład Wendidadu, Wisperadu i Jasny) tłumaczył prof. Ignacy Pietraszewski pt. Miano słowiańskie w ręku jednej familji od trzech tysięcy lat zostające, czyli nie Zendawesta a Zędaszta, to jest życiodawcza książeczka Zoroastra (Berlin, 1857).