Szaman

Szaman – osoba pełniąca funkcję duchową, mistyczną, uzdrowicielska i religijną, polegającą na sformalizowanej i instytucjonalnej więzi ekstatycznej z istotami nadludzkimi, duchami przodków lub aniołami. Słowo "szaman" pochodzi z języka wschodniosyberyjskich Ewenków, dawniej Tunguzów, gdzie przywędrowało z dalekiej Indii. U Mandżurów występuje jako sama, a u Goldów siaman. Czasownik sa, od którego pochodzi to słowo, odpowiada polskiemu terminowi "znachor" lub "wiedźma". Szaman w tradycji wedyjskiej to SAMAN - mistyczne i magiczne pieśni oraz szepty inwokujące różne bóstwa, a od pojęcia Saman jako rodzaju kapłana inwokanta powstała magiczna Sama-Weda, zbiór rytualnych pieśni i recytacji oraz szeptunków. Szamanizm jest w swych założeniach i praktykach tożsamy z Tantrą oraz Magią.

Dzięki badaniom etnologii oraz religioznawstwa wiemy, że fenomen szamaństwa, dawniej kojarzony prawie wyłącznie z obszarem środkowej Syberii (Tunguzi, Buriaci), był obecny w wielu innych systemach wierzeń na wszystkich kontynentach, w tym w Tybecie, Indii i Indochinach. Pewna zasługa w badaniach szamanizmu przypada Mircei Eliademu.

Funkcja szamańska cechuje się czterema cechami konstytutywnymi:

Szaman działa poprzez ekstazę (samadhi). Polega ona na wejściu w trans duchowy poprzez rytmikę tańca lub uderzania w bębenek, podczas którego szaman doznaje duchowego opuszczenia własnego ciała. Pozwala mu to na wejście w kontakt ze światem nadludzkim, podjęcie podróży do nieba, bądź zejście do świata podziemnego, napotkania duchów opiekunów, zaprzyjaźnionych bądź też wrogich, i wykonania swej misji.

Szaman posiada więzi na "tamtym świecie". Siła szamana polega na posiadaniu właściwych układów z potężnymi i wpływowymi w zaświatach duchami i aniołami Boga. Walcząc z demonami i złymi duchami, szaman wspiera się sojuszami z innymi, z duchami światła i aniołami. Dlatego też szamanem nie jest ten, kto chce, lecz ten, który został przez duchy wybrany i wprowadzony w "tamten świat".

Szaman jest trwałym elementem życia społecznego, jego instytucja jest nieodzowna dla ludzkiej wspólnoty. Dzięki misteryjnej inicjacji szaman posiada właściwą wiedzę, potrzebną w trudnych sytuacjach, gdy musi wyruszać w zaświaty, aby pomóc jednostkom bądź całej swej wspólnocie.

Szaman działa z pobudek altruistycznych. Na ogół jego dwie najważniejsze funkcje to:

- odprowadzanie umarłych w zaświaty - umarli potrzebują opieki w swej ostatniej drodze, gdyż zanim dojdą do jej końca, czyhają na nich wielkie niebezpieczeństwa; szaman przeprowadza dusze zmarłych przez zaświaty, do bram ich miejsca odpoczynku; - przywracanie zbiegłej duszy osobom chorym - choroba jest na ogół wywołana odejściem duszy, bądź wyniszczaniem duszy przez złego ducha; rola szamana polega na odnalezieniu duszy błąkającej się w zaświatach i sprowadzeniu jej do chorego, ewentualnie pokonaniu złych, nieprzychylnych i szkodzących jej duchów .

Osoba szamana, jego atrybuty i rytuały z nim związane różnią się w zależności od epoki, regionu i kultury. Na ogół jednak jego stałymi atrybutami są symbole transu i tańca (bębenek), oś, po której symbolicznie wchodzi w różne światy, znajdujące się na Drzewie Kosmicznym, oraz ubiór naznaczony zdolnościami lotów ekstatycznych (np. pióra).

Instytucja szamana - szamanizm - nie stanowi religii, jest natomiast bardzo częstym elementem wierzeń animistycznych oraz tradycji misteryjnych, hermetycznych, tantrycznych i gnostyckich.

Do początku XX wieku szamanizm był powszechnie praktykowany przez wszystkie ludy tubylcze Syberii, Tybetu oraz China. Po rewolucji październikowej w ZSRR rozpoczęła się ateizacja szamanów, wyplenianie dawnych wierzeń u ludów syberyjskich, budowanie szkół i szpitali, które miały zapełnić lukę po zniknięciu szamana jako uzdrowiciela. Szamanizm był praktykowany tylko w najtrudniej dostępnych rejonach ZSRR i Rosji. Po 1991 roku szamani zaczęli się ponownie ujawniać na terenach byłego ZSRR, ale pozostało ich wielu, chociaż utrzymuje się wiele obrzędów i tradycji zniknęło bez śladu lub jest do odzyskania w Mongolii, Tybecie oraz Indiach.