Ganeśa

Ganeśa znany też jako Ganapati i Winajaka (skt. pan zastępów) - w mitologii indyjskiej przywódca ganów (pośrednich bóstw), dewa mądrości i sprytu, patron uczonych i nauki, opiekun ksiąg, liter, skrybów i szkół. Syn Śiwy i Parwati. Uważany za przebywającego w czakrze Muladhara.

Ganeśa usuwa wszelkie przeszkody i zapewnia powodzenie w najróżniejszych przedsięwzięciach, dlatego (m.in.) ceremonie religijne zaczyna inwokacja skierowana do niego, a dzieła literackie otwiera zwykle poświęcona mu dedykacja. Jest także uznawany za boga obfitości i dobrobytu - jako taki patronuje kupcom i bankierom. Uosabia witalność i żywotność. Pod dyktando legendarnego Wjasy miał spisać własnym kłem Mahabharatę, lub też (według innych wersji mitu) pod dyktando Walmiki spisać Ramajanę.

Przedstawiany jest zwykle jako czteroręki mężczyzna o głowie słonia z jednym kłem (drugi posłużył mu za rylec do pisania, bądź został mu odrąbany przez Paraśuramę) i o złotej (lub czerwonej) skórze. W jednej z rąk trzyma zwykle naczynie ze słodyczami. Czasem towarzyszy mu szczur, jego wahana. Małżonki Ganeśi to Buddhi (inteligencja) i Siddhi (sukces).

Najpopularniejsze mity o Ganeśi opisują jego narodziny, wyjaśniają pochodzenie słoniowej głowy, brak kła oraz ukazują jego moce związane z usuwaniem przeszkód.

Ganeśa nie jest bóstwem wedyjskim, lecz prawdopodobnie wywodzi się z wcześniejszego, niearyjskiego, ludowego kultu słonia, powszechnego w całej południowo-wschodniej Azji. Ganeśa jednak jest dewą radosnym, kochającym i sympatyczym, w przeciwieństwie do dzikiego i wściekłego słonia czczonego przez ludy przed-aryjskie. Pod tym imieniem zaczął być czczony w hinduizmie od V wieku. Jego kult osiągnął pełnię ok. VI-VII wieku, kiedy zyskał szczególną popularność wśród warstw kupieckich.

Ganeśa jest niezwykle popularnym bóstwem w Indiach, zarówno południowych, i jak i północnym. Cześć oddają mu wisznuci i śiwaici, członkowie wszystkich kast i stanów. Pełni także istotną rolę w śaktyzmie, smartyzmie i tantryzmie. Jego kult często współwystępuje z kultem Lakszmi, łączy także w sobie aspekty bóstwa płodności i niekiedy bóstwa solarnego.

Ganeśa zyskał też znaczą popularność wśród dźinistów i buddystów. Na jego kult można natrafić w Nepalu, Tybecie, Chinach, Mongolii, Japonii oraz w Azji Południowo-Wschodniej.

Najpopularniejsze święto Ganeśi to obchodzone przede wszystkim w Maharasztrze Ganeśaćaturthi (dosł. czwarte (tithi) Ganeśi) - pamiątka jego narodzin. Obchody trwają ok. 10 dni. Wypadają na przełomie sierpnia i września. Ostatniego dnia w morzu lub w rzece topi się posąg Ganeśi.