Antahkarana

Antahkarana – organ wewnętrzny wcielonej duszy (dźiwa) w filozofii tradycji dharmicznych, szczególnie w wedancie i sankhji, powstały z materii subtelniejszych niż stwarzające żywioły i zmysły. Jest agregatem, grupując kilka wyższych pierwiastków ontycznych, powstałych z tattw kosmicznych. Antahkarana to wewnętrzny instrument, odpowiednik duszy (dźiwa, dźiwatman) w traktatach sankhji, jodze i tekstach wedanty.

Antahkarana poczwórna upaniszadów

Antahkarana ćatusztaja to organ złożony z czterech przynależnych indywiduum kategoria ontycznych, którymi są :

ćitta - świadomość;
buddhi - rozum, inteligencja i intuicja, intuicja rozumna;
ahamkara - ja, ego, fałszywa jaźń (asmita);
manas - umysł, intelekt, ciało mentalne;

Taki pogląd na strukturę antahkarany reprezentują autorzy upaniszad.

Antahkarana troista sankhji i jogi

Antahkarana traji to organ złożony z trzech przynależnych indywiduum kategorii ontycznych , którymi są :

ćitta - świadomość;
ahamkara - ja, ego, fałszywa jaźń (asmita);
manas - umysł, intelekt, ciało mentalne;

Taki pogląd na strukturę antahkarany reprezentują darśany sankhja i jogi. Tutaj buddhi (inteligencja, intuicja) zawarta jest w ćittcie.

Antahkarana w traktacie Samkhjakarika (32)

buddhi - wyższy umysł, rozum, inteligencja i intuicja;
ahamkara - działające ja, ego, asmita;
manas - niższy umysł, intelekt;

W jodze klasycznej zamiast terminu antahkarana używa się często pojęcia ćitta, świadomość.

Pochodzenie części antahkarany

Ćitta indywidualna (wjasti ćitta, przynależąca do dźiwy) - nieskończenie mała część ćitty kosmicznej (samaszti ćitty, powstałej z czystej mahat sattwy - części sattwicznej mahat tattwy);
Buddhi indywidualna (wjasti buddhi) - nieskończenie mała część kosmicznej buddhi (samaszti buddhi, powstałej z czystego mahat radźasu - części radźasowej mahat tattwy). Buddhi to pierwszy produkt Prakrytu, pierwszy wytwór kosmicznej przyrody czy natury, najbardziej subtelna forma istnienia. Buddhi pojawia się po raz pierwszy w Katha-Upaniszadzie (3.3) i stała się kluczową zasadą czyli tattwą filozofii jogi, sankhji i wedanty. Buddhi, podobna do neoplatońskiego Nous, jest podstawą do rozwoju innych kategorii bytu czyli niższych tattw. Buddhi zwana jest Lingą, Linga-Matrą oraz Sattwą.
Ahamkara indywidualna (wjasti ahamkara) - nieskończenie mała część kosmicznej ahamkary (samaszti ahamkara) powstałej z czystego mahat tamasu (części tamasowej mahat tattwy). Ponieważ kosmiczna ahamkara jest trzech rodzajów (analogicznie do istnienia trzech gun), to ahamkara indywidualna występuje jako trzy ich pochodne produkty.