Manasa

Manasa (bengalski: মনসা Manasza) - ludowe bóstwo hinduskie, bogini świętych węży, nagów, współcześnie czczona głównie w Bengalu i północno-wschodniej Indii. Chroni przed ukąszeniami przez węże, ale również związana jest z płodnością i pomyślnością, czuwa nad rytem zaślubin. Bogini Manasa jest siostrą Vasuki, boskiego króla Nāgas (węży) i żoną mędrca Jagatkāru (Jaratkāru) Ryszi. Znana jest także jako Vishahara (niszczycielka trucizny), Jagadgaurī (Piękno świata), Nityā (wieczna) and Padmavati (Lotosowa).

Manasa Dewi to Wężowa Strażniczka Świątyni Boga Śiwa dająca oświecenie. Królowa Naga Loki. Władczyni Strażniczek Wężowych. Bogini szamańskich plemion Adiwasi. Manasa to bram.-hind. bogini węży, bóstwo płodności, także chroniące przed ukąszeniami węży. Zwykle uważana za córkę wieszcza Kaśjapa i Kadru, siostra Wasuki i Ananta. Wahaną czyli pojazdem bogini Manasa jest wąż, ściślej kobra znana jako naga. Manasa przypomina buddyjską Dźanguli.

Manasa, bogini węży, opiewana jest w poematach narracyjnych zwanych mangalami, które powstawały od XV do XIX wieku w Bengalu. Czczona we wsiach pod wieloma imionami i postaciami, bogini Manasa ma niewątpliwe związki z przedaryjskim kultem Bogini Matki. Wiele źródeł szczegółowo omawia mit o Bogini Manasa, dowodząc jego związku z pradawnymi wierzeniami szamańskimi. W Indii obchodzone jest święto podczas którego wężowe panny pojawiają się na ziemi pod postacią dziewcząt.

Manasa pierwotnie była boginią czczoną przez Adiwasi (Ādivāsī - pierwotni plemienni mieszkańcy Indii, żyjący bez kast i cywilizacji, głównie w lasach i w górach, mający własną religię różną od hinduizmu). W późniejszym okresie jej kult został przejęty szerzej przez hinduizm ludowy. Manasa przedstawiana jest jako kobieta pokryta wężami, stojąca na wężu lub siedząca w pozycji lotosu, często pod baldachimem utworzonym z kapturów siedmiu białych kobr. Bywa także przedstawiana z synem Astīka trzymanym na łonie czy kolanach. Uważana lokalnie bądź za córkę Boga Śiwa, bądź za córkę wieszcza Kaśjapa. Przedstawiana jako bogini Trzeciego czy raczej Pojedyńczego Oka, widząca wieszczka, szamanka. Kult Bogini Manasa jest wyrazem indyjskiego bardzo starozytnego szamanizmu.

Wąż był, po krowie, najbardziej czczonym w Indiach starożytnych zwierzęciem. Jego kult wiązał się nie tylko ze śmiercią, ale też płodnością. Wąż symbolizował regenerację, nieśmiertelność. Jako związany z dającymi początek życiu ziemią i wodą, kojarzony był z inicjacją. Ponadto związek z bezpostaciową wodą, żywiołem chaotycznym, poprzedzającym uporządkowany świat, sprawił, iż węża kojarzono z pierwotnym kosmosem, stanowiącym zalążek bytu. Ta koncepcja wyraźna jest w wisznuickiej symbolice Śesza, węża - Bezkoniecznej Reszty - unoszącego się na powierzchni praoceanu, dźwigającego na swym grzbiecie uśpionego Boga Wisznu - Zbawiciela. Wężowe bóstwa, nagowie, dowolnie mogą zmieniać kształty. Zwykle ukazywały się pod postacią człowieka o wężowym ogonie, przystrojone w liczne klejnoty. Nagini, kobiety nagów, cechuje nadzwyczajny urok i wdzięk. Często zdarzało się, że poślubiały mężczyznę ze śmiertelnego rodu i dawały mu potomstwo.

Manasa symbolizuje kobiety święte, które podobnie jak Bóg Śiwa medytują otoczone jadowitymi kobrami. Kult Bogini Manasa jest najbardziej aktywny w porze deszczowej, kiedy także węże są aktywne. Manasa jest czczona rytualnie w czasie święta Nag Panchami (Naga Pańćami) - Święta Węży w czasie hinduskiego miesiąca Śravan (lipiec-sierpień). Bengalskie kobiety przetrzegają postu (vrata) w tym dniu oraz składają ofiarę z mleka przy norach węży, nagów, którymi są w Indii kobry. Jako symbolu Bogini Wężowej używa się często konaru drzewa, kopca ziemnego lub węża usypanego z ziemi.

Zarówno wężom jak wężowym bóstwom w porze deszczowej oddaje się cześć w trakcie wspomnianego święta Nagapańćami. Celebrowane jest ono piątego dnia jasnej połowy miesiąca śrawana. W jego trakcie składa się nagom ofiarę z mleka i owoców i maluje się ich wizerunki. Czasem obwodzi się domostwo ochronnym kręgiem, którego zadaniem jest zapobieżenie wślizgnięciu się do wnętrza jadowitych węży.

W trakcie święta zakazana jest praca na polu, bo w jej trakcie może dojść do przypadkowego zranienia węża. Legenda opowiada o wieśniaku, który złamał tabu. Gdy orał pole, natrafił na wężowe gniazdo i nieświadomie zabił kilka młodych. Ściągnął na siebie zemstę samicy, która ukąsiła śmiertelnie nie tylko jego, ale i jego rodzinę za wyjątkiem dziewczynki, która wężom oddawała cześć. Królem nagów jest Wasuki. To on posłużył za sznur w trakcie ubijania oceanu mleka. To również Wasuki wedle niektórych mitów z nasienia Śiwa Boga stworzył wężową boginię Manasa Dewi, najprawdopodobiej w kolejnej inkarnacji zrodzonej także z wieszcza Kaśjapa i jego małżonki.

Literatura:

Manasa Mangalkavya napisana przez Bijay Gupta; Manasa Vijaya (1495) napisana przez Bipradas Pipilai;