Ptolemeusz

Klaudiusz Ptolemeusz, także: Ptolemeusz Klaudiusz, Ptolemeusz, Aleksandryjczyk - łac. Claudius Ptolemaeus, stgr. Κλαύδιος Πτολεμαῖος Klaudios Ptolemaios; ur. ok. 100, zm. ok. 168 – astronom, matematyk i geograf pochodzenia greckiego. Urodzony w Tebaidzie, kształcił się i działał w Aleksandrii należącej wówczas do Imperium rzymskiego około II wieku e.ch. Tajemnicze życie pokazuje, że miał związek z jednym ze starych misteriów, takich jak tradycja mitraicka bardzo popularna w Aleksandrii. Według niektórych uczonych Klaudiusz Ptolemeusz był spokrewniony z dynastią Ptolemeuszy i uprawiał kult misteryjnego bóstwa Serapisa z kręgów adeptów którego czerpał wiedzę astronomiczną, astrologiczną i matematyczną.

Ptolemeusz to autor m.in. napisanej po grecku Mathematike Syntaxis znanej bardziej jako Almagest, traktatu w trzynastu księgach, zawierającego kompendium wiedzy astronomicznej i astrologicznej tego okresu oraz matematyczny wykład teorii geocentrycznej, niestety błędnej. Jego poglądy na kolejnych kilkanaście stuleci ugruntowały błędną wizję budowy Wszechświata, którą porzucił dopiero Mikołaj Kopernik, a która wypaczyła nawet dobrą starą wiedzę astronomiczną i astrologiczną Indii i Persji. Z wewnętrznej analizy jego późniejszych dzieł jasno wynika, że Almagest jest najwcześniejszą z jego najważniejszych prac, ponieważ późniejsze, w tym Tetrabiblos (Czworoksiąg) traktujący o astrologii i Geografia w księdze VIII zawierają do niego odniesienia.

Według Theodora Meliteniotesa, żyjącego tysiąc lat później bizantyjskiego astronoma, Ptolemeusz urodził się w Ptolemais Hermiou w Tebaidzie w Górnym Egipcie. Z obserwacji układu planet zawartych w Almageście wywnioskować można przybliżony czas aktywności autora. Najwcześniejsza data wynikająca z opisanej konstelacji to 26 marca 127 e.ch., a najpóźniejsza to 2 lutego 141 e.ch., co oznacza, że powstanie traktatu przypada na lata rządów cesarzy z dynastii Antoninów Hadriana i Antoninusa Piusa, a życie samego Ptolemeusza datować można na pierwsze trzy ćwierci II wieku e.ch. Jego imię Klaudiusz (gr. Κλαύδιоς) świadczy o tym, że posiadał obywatelstwo rzymskie zapewne odziedziczone po przodkach żyjących w czasach cezarów Klaudiusza lub Nerona. Przydomek Ptolemeusz natomiast informuje nas, że był z pochodzenia Grekiem, albo też jego przodkowie byli zhellenizowanymi mieszkańcami którejś ze wschodnich monarchii powstałych po śmierci Aleksandra Wielkiego. W Almageście kilkukrotnie odnosi się do Teona ze Smyrny, który miał mu przedstawiać własne obserwacje nieba pomiędzy 127 a 132 i był jednym z jego nauczycieli. Z jego prac dowiadujemy się, że w dziedzinie filozofii uznawał Arystotelesa, był zaznajomiony z pracami matematyka Menelaosa z Aleksandrii, astronomów Hipparchosa z Nikei i Posejdoniosa z Rodos oraz geografa Marinosa z Tyru.

Astrologia Ptolemeusza

Ptolemeusz zajmował się również tradycyjną astrologią helleńską i perską. Poświęcił jej swoje kolejne dzieło Apotelesmatiká (stgr. Αποτελεσματικά) w wolnym tłumaczeniu "astrologiczny wpływ", znaną również pod nazwą Tetrabiblos (stgr. Τετράβιβλος – Czteroksiąg) Cztery Księgi Biblii. Dla Ptolemeusza traktat ten był naturalną kontynuacją Almageste. Broni w nim astrologii przed oskarżeniami nieuków i udowodnia, że jakkolwiek oddziaływanie ciał niebieskich jest czysto fizyczne, ma jednak znaczący wpływ na nasze poczynania. Co prawda bez matematycznej dokładności ale możliwe jest przewidywanie zarysów przyszłości na podstawie obserwacji nieboskłonu.

Ptolemeusz uważał, że astronomia jakkolwiek od niej zależna stanowi naturalne uzupełnienie astrologii, która jest odwieczną Królową Nauki. Taka była tradycja, na której opierał się grecki uczony i jej kompendium zawarł w tekście Czworoksięgu. Astrologia jest powszechnie akceptowana w całym imperium rzymskim i kultywowały ją naukowo jej największe umysły epoki jak choćby Galen, a wcześniej Hipokrates (który uczył, że jak się ktoś nie zna na astrologii nie ma prawa praktykować medycyny ani leczyć ludzi). W późnym antyku, obfitującym w polityczne i religijne zawirowania, astrologia była również jednym ze sposobów obniżania napięcia związanego z niepokojem o przyszłe wydarzenia i własne bezpieczeństwo.