Wikalpa
Wikalpa, vikalpa w sanskrycie विकल्प - rojenie, bajdurzenie, fantazjowanie, fantasmagoria, myślenie czysto urojone, fałszywe obrazy, myślenie pozbawione rzeczywistości, pusta i czcza paplanina.
Wikalpa jest to gra słów stwarzająca złudne pozory, kłamliwa teoria bez oparcia w rzeczywistości, mowa oszustów ekonomicznych i matrymonialnych; bycie bez związku z czasem i miejscem, odrealnienie i niekonkretność. Wikalpa wiedzie do ciężkiego rozmijania się z rzeczywistym życiem i z duchem czasu. O ile Wiparjaja rozmija się z naocznie stwierdzonym faktem, o tyle Wikalpa rozmija się z własnymi wewnętrznymi wartościami i postawami, a człowiek staje się jak chorągiewka na wietrze. Jest to zaprzeczanie samemu sobie i swej istocie, ignorowanie potrzeb i dążeń wynikłych z rytmu czy cyklu czasu. Wikalpa to używanie niewłaściwych słów i znaczeń, ksobny odbiór tego co mówią i robią inni, czepianie się słówek i brak zrozumienia pojęć i odniesień w czasie. Wikalpa to także chorobliwie literalnie pojmowanie świętych pism i nauk poprzez wyrywanie słów i zdań z kontekstu i treści, dowolne żonglowanie słowami.
W Jogasutrach (JS I.9) czytamy:
शब्दज्ञानानुपाती वस्तुशून्यो विकल्पः
Śabda-jñānānupātī vastuśūnyo vikalpaḥ (Fantazjowanie jest pozbawione rzeczywistości i powstaje tylko w wyniku kombinacji pojęć ogólnych związanych ze słowami)
Śabda-jñānā, Śabdhadźńana jest ścieżką czczego filozofowania pustymi frazesami, utopią i urojeniem, pustosłowiem. Utopijny obraz jest wyczarowany przez słowa bez pokrycia, przez mamienie. Wikalpa jest w ten sposób ścieżką oszustwa i mistyfikacji wprowadzoną zamiast mistycyzmu.