Eliasz

Prorok Eliasz

Eliasz, również Eliasz z Tiszbe lub Eliasz Tiszbita, hebr. אליהו Eliyyáhu, stgr. Ἠλίας Elias, cs. Prorok Ilija – jeden z proroków Starego Testamentu; imię tłumaczone jako: „Bogiem jest Jahwe, „moim Bogiem jest Jahwe". Żył w okresie IX w. p.n.e./VIII w. p.n.e. w Tiszbe, Galaza. Święty Kościoła katolickiego, prawosławnego, koptyjskiego, ormiańskiego i syryjskiego.

Według Pirke rabi Eliezer Eliasz pełni w niebie funkcję przewodnika dusz ludzkich, a do jego obowiązków należy "czuwanie na rozstajnych drogach raju i kierowanie dusz pobożnych do miejsc im wyznaczonych".

Chasydzki rabi Elimelech z Leżajska (1717-1786) określał Eliasza po jego przemienieniu jako anioła przymierza. W domach żydowskich podczas Pesech (Paschy), napełnia się winem puchar Eliasza, a w czasie sederu zostawia się wolne krzesło dla Eliasza, "oczekiwanego gościa".

W British Museum znajduje się manuskrypt (6637) przedstawiający Eliasza jedzącego, wraz z Henochem, owoce z rajskiego Drzewa Życia.

Eliasz w Biblii

Eliasz po raz pierwszy wymieniony jest w 1 Księdze Królewskiej jako niosący słowo Boga Jahwe Achabowi, królowi Izraela. Nazywany Tiszbitą - Eliasz Tiszbita (urodzony w Tiszbe w Gileadzie; w starszych przekładach nazywany Teszbitczykiem lub Tisbitą. Po audiencji u króla Achaba skrył się na pustkowiu nad potokiem „Kerit, który jest na wschód od Jordanu", gdzie kruki przynosiły mu pożywienie. Gdy z powodu suszy potok wysechł, Bóg posłał Eliasza do miasta Sarepta w okolicach Sydonu (Fenicja). Mieszkał w domu wdowy przez dwa lata. W tym czasie prorok wskrzesił jej zmarłego syna (1 Krl 17,3-24).

U końca swojego okresu odosobnienia Eliasz spotkał Obadiasza – zarządcę pałacu króla Achaba, który został wysłany na poszukiwanie nowych pastwisk dla bydła. Obadiasz – na polecenie Eliasza – oznajmił wkrótce swojemu panu, gdzie przebywał zbieg. Wkrótce król przybył na spotkanie Eliasza – obarczył go odpowiedzialnością za nieszczęścia Izraela (Achab wprowadził w swoim kraju kult boga Baala za namową żony, Jezabel). Rozstrzygnięciem sporu o prawdziwość Boga – Jahwe Eliasza i Baala Achaba – miały być publiczne ofiary całopalne na Górze Karmel. Jahwe pozwolił Eliaszowi dokonać cudu, który przekonał Izraelitów o fałszywości Baala. 450 proroków tego bożka zostało zabitych. Od tego czasu krainę opuściła susza i głód.

Jezabel rozwścieczona śmiercią proroków Baala zagroziła śmiercią Eliaszowi (1 Krl 19:1-2), lecz ten zbiegł do Beer Szewy i ukrywał się w puszczy. Gdy odpoczywał pod drzewem janowca odezwał się doń głos anioła: „Wstań, jedz; bo jeszcze daleką drogę masz". Pożywiwszy się, wyruszył i szedł przez 40 dni do Góry Horeb (Synaj), gdzie zamieszkał w jaskini. Bóg wtedy zapytał: „Co tu czynisz, Eliaszu?". W odpowiedzi na żalenie się Eliasza, Bóg nakazał mu iść do Damaszku i namaścić Chazaela królem Aramu, Jehu królem Izraela a Elizeusza prorokiem własnego miasta (1 Krl 19:13-21).

Hajfa grota w której ukrywał się Eliasz

Hajfa – Grota, w której, według tradycji, Eliasz ukrywał się przed Jezabel

W 6 lat po tym ostrzegł Achaba i Jezabel, że oboje zginą tragicznie. Podobnie, 4 lata później, zapowiedział śmierć Achazjasza – syna Achaba i Jezabel, który przejął tron po ojcu (2 Krl 1,17). Między tymi wydarzeniami historia proroka nie jest dokładnie znana – możliwe, że udał się w odosobnienie na jakiś czas.

Udał się do Gilgal, do uczniów proroków – tam przekazał wiedzę Elizeuszowi, swojemu następcy. Uczeń Eliasza zasmucił się rychłym odejściem mistrza, nie opuścił go w wędrówce do Betel i Jerycho. Przeszli między rozstąpionymi wodami Jordanu, lecz wkrótce „wóz ognisty i konie ogniste rozłączyły obydwu: i wstąpił Eliasz przez wicher do nieba". Elizeusz powtórzył gest swojego nauczyciela – uderzeniem płaszcza w wodę, rzeka rozstąpiła się i przeszedł przezeń. Pięćdziesięciu proroków widzących to zdarzenie rzekło: „Spoczął duch Eliaszów na Elizeuszu".

W ten sposób wypełnione zostały słowa Księgi Powtórzonego Prawa 21,17: „Jeśli pierworodnym jest syn niekochanej, musi mu przyznać podwójną część wszystkiego, co posiada, gdyż on jest pierwociną jego siły. On ma prawo do pierworodztwa".

W starotestamentowym piśmiennictwie apokaliptycznym Eliasz pojawia się jako jedna z postaci poprzedzających nadejście Mesjasza (Ml 3,23, Syr 48,10). Według apokryficznej Apokalipsy Eliasza, Eliasz wraz z Henochem w czasach ostatecznych mają się sprzeciwić przeciwnikowi Mesjasza, jednak zostają zabici i ich zwłoki leżą trzy i pół dnia na rynku. Później jednak zmartwychwstają i pokonują syna nieprawości. Do tej samej tradycji prawdopodobnie odwołuje się Apokalipsa św. Jana (11,3-12).

Według Starego Testamentu tylko dwóch żydowskich patriarchów dostało się do nieba jeszcze za życia: Henocha "zabrał Bóg (Rdz 5,23); Eliasz został zabrany "wozem ognistym" (2Krl 2,11). Henoch został przemieniony w anioła Metatrona, a Eliasz w anioła Sandalfona (choć istnieje także legenda głosząca, że Eliasz od samego początku był aniołem, "jednym z najwyższych rangą i najpotężniejszych wśród ognistych aniołów"). Inna legenda opowiada o tym, jak Eliasz pokonał w walce anioła śmierci i byłby go unicestwił, gdyby nie interwencja Boga (który najwyraźniej miał w stosunku do anioła śmierci dalsze plany). W Talmudzie znajdujemy podobną opowieść o spotkaniu Mojżesza z kilkoma aniołami śmierci.

Odwołania w Nowym Testamencie

Żaden z dawnych proroków nie jest tak często wspominany w Nowym Testamencie jak Eliasz. Kapłani i Synowie Lewiego mówili Janowi Chrzcicielowi (Jn 1,25): „Czemu zatem chrzcisz, skoro nie jesteś ani Mesjaszem, ani Eliaszem, ani prorokiem?" apostoł Paweł - w Liście do Rzymian 11,2 - odwołuje się do wydarzenia z przeszłości, przekonując, że Bóg nie odsunął się od swoich ludzi. List Jakuba 5,17 przedstawia postać Eliasza jako wzór osoby modlącej się (również Łk 4,25; 9,54).

Ewangeliści: Mateusz (11,11) i Łukasz (9,8) żywot Jana Chrzciciela odzwierciedla posłanie proroka Eliasza: „życie w puszczy, przebywanie na pustyni, nagły początek misji" (1 Krl 17,1-3; Łk 3,2-3); nawet te same „włosienne szaty i skórzany pas dookoła bioder" (2 Krl 1,8; Mt 3,4).

W księdze Malachiasza 3,23 znajduje się przepowiednia o Eliaszu jako zwiastunie Mesjasza. Nadzieję na ponowne przyjście Eliasza i jego potęgę zawiera Proroctwo Malachiasza (3:23-24). Nadzieja ta jest wiązana z „wyzwoleniem” Narodu. Każda nadzwyczajna postać, jaka zjawiała się w dziejach, w pewnym stopniu posiadała nawyki i cechy Eliasza. Jan Chrzciciel na równi ze swoim pokojowo nastawionym Następcą został obwieszczony Eliaszem (Mt 11,13-14; 16,14; 17,10; Mk 9,11; 15,35; Łk 9,7-8; Jn 1,21). Jego pojawienie się podczas Przemienienia Pańskiego najwidoczniej nie zaskoczyło uczniów.

W Ewangelii według św. Łukasza 9,30 Eliasz ukazuje się wraz z Mojżeszem na Górze Przemienienia, rozmawiając o odejściu Jezusa, "którego miał dokonać w Jerozolimie".

Eliasz w islamie

Eliasz jest uznawany za proroka także przez muzułmanów; jego postać pojawia się w Koranie pod imieniem Iljas.

Wniebowzięcie Eliasza na ognistym wozie zaprzężonym w skrzydlate rumaki

Kult

Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzono niegdyś 17 czerwca, obecnie za Martyrologium Rzymskim 20 lipca. Cerkiew prawosławna wspomina świętego proroka odpowiednio 20 lipca/2 sierpnia.

Ikonografia

W ikonografii wczesnochrześcijańskiej prorok przedstawiany był często jako młodzieniec w tunice i paliuszu. Od wczesnego średniowiecza występuje już jako człowiek stary odziany w długą opończę, wykonaną z koziej skóry. Siwe włosy spadają na ramiona. Ma średniej długości brodę i bose stopy. Zazwyczaj prawą ręką błogosławi, w lewej dzierży zwój z napisem: "Gorliwie stawałem w obronie Pana, Boga Zastępów, gdyż synowie izraelscy porzucili przymierze z Tobą" (1 Kr 19, 10).

Najczęściej przedstawianą sceną z życia proroka jest wniebowzięcie Eliasza na ognistym wozie zaprzężonym w skrzydlate rumaki. Niekiedy wóz proroka zmierza ku niebu po tęczy. U stóp wozu stoi prorok Elizeusz, chwytający spadający płaszcz mistrza. Ponadto proroka Eliasza spotykamy na ikonach Przemienienia Pańskiego, gdy w geście modlitewnym stoi po prawicy Chrystusa. W tradycji zachodniej rolę atrybutów proroka pełnią kruk i/lub ognisty miecz.

Linki zewnętrzne

Portal nauk duchowych i społecznych tradycyjnych szkół i zakonów sufickich w Polsce

Portal z naukami duchowymi najstarszej indyjsko-perskiej szkoły sufickiej czisztijja z Ajmer w Polsce