Platon

Ten artykuł jest aktualnie w czasie w edycji. Aby zapobiec konfliktom prosimy nie edytować strony do czasu usunięcia tej wiadomości. Nazwa użytkownika, który dodał tę wiadomość, jest wyświetlona w historii tego artykułu lub na stronie historii ostatnich zmian naszej wiki. Jeżeli trwałoby to zbyt długo, skontaktuj się z administratorem Dakszanem lub z użytkownikiem o nicku Kundalin. Dziękujemy!

Platon gr. Πλάτων, Plátōn (ur. 427 p.n.e., zm. 347 p.n.e.) – grecki filozof. Był twórcą systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim. Był uczniem Sokratesa.

Życie Platona

Dzieciństwo i młodość

Nie ma zbyt wiele informacji o najmłodszych latach życia Platona, tak jak nie ma pewności co do daty urodzenia Platona, którą zwykło się obliczać na podstawie roku śmierci Sokratesa.

Jego ojciec Ariston pochodził ze znakomitego, ateńskiego rodu potomków króla Kodrosa, matka Periktione natomiast miała wśród swoich przodków Solona. Pozycja społeczna rodziny Platona jest istotnym faktem biograficznym, ukierunkowała bowiem jego zapatrywania polityczne. Jak to często bywa z wybitnymi postaciami historii, istnieje legenda przytaczana przez Diogenesa Laertiosa, o tym jak ojcu Platona pojawił się we śnie sam Apollo - opiekun Muz i mądrości, co powstrzymało Aristona od zbliżania się do jego matki, aż do narodzenia dziecka. Platon urodził się w siódmym dniu miesiąca Targeliona w czasie osiemdziesiątej ósmej Olimpiady [428—425 p. n. e.], a więc w dniu, w którym według wierzeń Delijczyków urodził się Apollo. Urodził się najprawdopodobnie w Atenach lub według innych przekazów na wyspie Eginie — w domu Feidiadesa, syna Talesa.

Właściwe imię Platona, otrzymane po dziadku, brzmi Arystokles. Według najpopularniejszej hipotezy przezwisko Platon (od gr. platos – szerokość, obszerność, rozległość) zostało nadane przez jego nauczyciela gimnastyki Aristona z Agros lub któregoś ze współuczniów na określenie jego masywnej budowy ciała (możliwe jest tłumaczenie przydomku jako "szerokoplecy" tj. atletycznej budowy). Inne koncepcje mówią, że to przezwisko wywodzi się od obfitującego w słowa stylu pisarskiego Platona.

Platon miał dwóch rodzonych braci Glaukona i Adejmantosa, których uwiecznił w swoim dialogu Państwo oraz siostrę Potone, która stała się matką jego następcy w Akademii Speuzypa. Trzeciego, przyrodniego i zarazem najmłodszego brata Antyfonta (syna drugiego męża swojej matki - Pyrilampesa) umieścił Platon w dialogu Parmenides.

Otrzymał staranne wykształcenie, które według zasad greckich polegało na kształtowaniu harmonii ducha i ciała (tzw. kalokagatia), a więc obejmowało zarówno naukę, jak i rozwój fizyczny. W Atenach nie było szkół w dzisiejszym rozumieniu, a dzieci wysyłano do nauczycieli pod opieką Pedagoga (gr. paidagogos - prowadzący dzieci). Pierwszym nauczycielem Platona był Dionizjos który uczył go sztuki pisania i czytania. Zajmował się także malarstwem i poezją. Muzyki uczyć go miał Drakon z Aten i Metellaos z Akragantu. Studia filozoficzne rozpoczął pod kierunkiem Kratylosa, zwolennika Heraklita.

Późniejsze życie

"Opowiadają, że Sokratesowi przyśniło się raz, iż trzymał na kolanach młodego łabędzia, któremu natychmiast wyrosły skrzydła i który z prześlicznym śpiewem wzbił się w powietrze. Nazajutrz przedstawiono mu Platona. Wtedy Sokrates miał powiedzieć, że tym ptakiem jest właśnie Platon". Tak w wieku około 20 lat spotkał Sokratesa i został jego najsłynniejszym uczniem. Studiował u niego przez 8 lat.

Wyrok śmierci wydany na Sokratesa, za wypowiadanie niepopularnych poglądów, zniechęcił Platona do demokratycznego systemu rządów. Po śmierci Sokratesa opuścił wraz z innymi współuczniami Ateny i przez 12 lat podróżował po Grecji, Egipcie i Wielkiej Grecji. W tym czasie udał się w pierwszą podróż na Sycylię. Do Italii pchała go chęć poznania wspólnot pitagorejskich. Z Listu VII, wiemy, że poznał Archytasa, u którego gościł zgłębiając tajniki ich wiedzy. Wśród filozofów, których poznał w południowych Włoszech, jest także Timajos z Locri, który później stał się tytułową postacią dialogu Timajos.

Podczas tej podróży został zaproszony przez tyrana Dionizosa do Syrakuz. Poznał tam zięcia władcy Diona, który stał się jego uczniem i przyjacielem. Platon uważał, że przekona Dionizosa do idei króla-filozofa, niestety, popadł zatarg z tyranem, głosząc zasady, o których pisał w Gorgiaszu. Dionizos tak bardzo pogniewał się na Platona, że kazał sprzedać go jako niewolnika ambasadorowi Sparty w Eginie, Platon został jednak wykupiony przez Annikerisa z Cyreny.

W 387 p.n.e. powrócił do Aten i tu, w północno-zachodniej części miasta, założył szkołę. Mieściła się ona w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu Akademosowi, od którego imienia pochodzi jej nazwa. Akademia istniała do 529 r, kiedy została zlikwidowana przez cesarza bizantyjskiego Justyniana. Akademia bardzo szybko znalazła uznanie i przyciągnęła znaczną liczbę młodych, a także sławnych ludzi. Pomimo złych doświadczeń z pierwszej podróży na Sycylię w 367 p.n.e. Platon po raz drugi udał się na Sycylię. Zmarł bowiem Dionizos I, a następcą został jego syn, Dionizos II, który według informacji Diona, sprzyjał naukom Platona. Dionizos II okazał się jednak człowiekiem tego samego pokroju, co ojciec. Skazał na wygnanie Diona, a Platona przetrzymywał jako więźnia. Dopiero zaangażowanie się w wojnę, spowodowało, że Dionizos pozwolił, by Platon wrócił do Aten.

W 361 p.n.e. Platon udał się po raz trzeci na Sycylię, przyjmując zaproszenie Dionizosa II, który chciał dokończyć swoje przygotowanie filozoficzne. Jednak uwierzenie w przemianę Dionizosa okazało się wielkim błędem. Od niebezpieczeństwa, które groziło Platonowi w Syrakuzach, uchronił go Archytas, który ujął się za nim wraz z mieszkańcami Tarentu. W 360 p.n.e. Platon wraca do Aten.

Śmierć

Platon kierował Akademią, aż do swojej śmierci, która nastąpiła w pierwszym roku sto ósmej Olimpiady [348—345 p.n.e.]. Pochowano go w Akademii, a na grobie umieszczono m.in. napis:

Mądrością i dobrym obyczajem nad śmiertelnych wzniósł się ten, kto tu leży, boski Aristona syn. Jeżeli ktoś wśród ludzi największej mądrości zdobył chwałę, to on chwałę taką zdobył, zawiści niedosiężną.

Pozostawił po sobie wielu uczniów m.in. Speuzypa, który stał się jego następcą w Akademii i Arystotelesa, który po 20 latach nauki w Akademii założył, po śmierci Platona, własną szkołę - Liceum.

Filozofia Platona, zwłaszcza w postaci neoplatonizmu w ujęciu Plotyna i Porfiriusza została później zaadaptowana przez myśl chrześcijańską. Nurt franciszkański tej myśli wciąż odwołuje się do tradycji platońskiej.

Dialogi Platona

Pisma Platona obejmujące 35 dialogów i Listy starożytni filologowie pogrupowali w dziewięć tetralogii. Obecnie jednak tylko część z pism z poniższej listy uważa się za dzieła Platona

1. Eutyfron – Obrona Sokratesa – Kriton – Fedon
2. Kratylos – Teajtet – Sofista – Polityk
3. Parmenides – Fileb – Uczta – Fajdros
4. Alkibiades I – Alkibiades II – Hipparch – Rywale
5. Teages – Charmides – Laches – Lysis
6. Eutydem – Protagoras – Gorgiasz – Menon
7. Hippiasz Większy – Hippiasz Mniejszy – Ion – Meneksenos
8. Klejtofon – Państwo – Timajos – Kritiasz
9. Minos – Prawa – Epinomis – Listy

Według okresu powstawania dzieli się je tradycyjnie na trzy grupy: Dialogi wczesne – zwane także sokratycznymi, gdyż główną postacią w nich występującą jest Sokrates, albo aporetycznymi (gr. aporia oznacza trudność logiczną, niemożność rozwiązania problemu, dosł. bezdroże), gdyż Sokrates w trakcie dyskusji zbija przekonania swoich oponentów, nie proponując w zamian konstruktywnych wniosków. Należą tutaj: Laches, Charmides, Lyzis, Eutyfron, Protagoras, Gorgiasz, Ion, Kriton, Hippiasz Mniejszy, Hippiasz Większy, Obrona Sokratesa, Menon, Eutydem i Meneksenos.

Dialogi średnie – konstruktywne, w których przedstawiona jest teoria idei. Grupa ta obejmuje dialogi Menon, Fedon, Fajdros, Uczta, Państwo. W dialogach tych również występuje postać Sokratesa, ale nie odgrywa już roli pierwszoplanowej, a ogranicza się do przekazywania platońskiej nauki o ideach.

Dialogi późne, albo krytyczne, w których Platon zdaje się wycofywać z teorii idei dostrzegając tkwiące w nich aporie. Do grupy tej zaliczamy dialogi: Parmenides, Sofista, Polityk, Fileb, Timajos, Kritiasz i Prawa. Prawa są jedynym dialogiem, w którym nie występuje postać ukochanego mistrza Platona.

Najstarszym obszernym rękopisem zawierającym około połowę dialogów jest manuskrypt MS. E. D. Clarke 39 pochodzący z 895 roku. Został napisany w Konstantynopolu przez „Jana Kaligrafa”. Do dziś jest przedmiotem sporu, czy Platon wkładał w usta Sokratesa własne poglądy, czy też dialogi są faktyczną wykładnią poglądów Sokratesa.