Mohandas Karamchand Gandhi

Mohandas Karamchand Gandhi w hindi मोहनदास करमचन्द गांधी, trb. Mohandas Karamćand Gandhi, trl. Mohandās Karamcand Gaṁdhī; zwany Mahatma Gandhi - hindi महात्मा गांधी albo po prostu Mahatma – hindi महात्मा, co w sanskrycie znaczy wielka dusza, ur. 2 października 1869 w Porbandarze, zm. 30 stycznia 1948 w New Delhi – jogin i rewolucjonista, jeden z twórców współczesnej państwowości indyjskiej i propagator pacyfizmu jako środka walki politycznej. Z zawodu prawnik i filozof, z zamiłowania jogin i asceta, ojciec czworga dzieci. Całokształt myśli społecznej, politycznej i duchowej Mohandas Karamchand Gandhi ukształtował się pod wpływem m.in. takich wybitnych osobistości jak Rabindranath Tagore, Paramahansa Yogananda, Rabindranath Tagore, Ghanshyamdas Birla, Lew Tołstoj czy Shirdi Sainatha, z którymi się spotykał i przyjaźnił lub korespondował.

Pacyfizm i Mohandas Gandhi

Pacyfizm to ruch społeczno-polityczny dążący do pokoju, potępiający wszelkie wojny - a także przygotowania do nich - bez względu na ich przyczyny. Pacyfiści domagają się ustanowienia trwałego pokoju między narodami. Chcą, by wszelkie konflikty rozwiązywane były zgodnie z literą prawa międzynarodowego bez uciekania się do użycia sił zbrojnych. Znamienny dla pacyfizmu jest jednolity stosunek do każdej z wojen: i tej agresywnej, i tej obronnej, i tej narodowowyzwoleńczej - każda jest generalnie potępiana, chociaż znaczna część pacyfistów przyznaje, że nie wyklucza jakiegoś udziału w walkch obronnych. Pacyfizm jest niemal tak stary, jak wojny. Pierwsze pisane wzmianki o nim pojawiły się już w starożytnej Grecji, np. w komedii Arystofanesa Lizystrata, opisującego zmowę kobiet, które postanawiają odstawić swoich mężów od łoża do czasu, aż ci zawrą między sobą pokój.

Współcześnie pacyfizm jest kojarzony z ruchem hippisowskim, który zaktywizował się na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku w USA, głównie pod wpływem przeprowadzonych przez Stany Zjednoczone interwencji zbrojnych w krajach Dalekiego Wschodu. Hippisi propagowali palenie książeczek wojskowych, odmawiali stawienia się w jednostkach wojskowych i uprawiali inne formy biernego oporu. Nieodłącznym symbolem pacyfistów tych czasów stała się pacyfka. Politycznie obecnie pacyfizm związany jest najczęściej z ruchami lewicowymi - tzw. prawdziwą lewicą czy ekolewicą, a także często z tzw. ruchami zielonymi i ekologicznymi oraz anarchistycznymi. Najsłynniejszymi propagatorami pacyfizmu byli Lew Tołstoj, Jean Jaurès, Mahatma Gandhi, Martin Luther King i John Lennon - co znamienne, czterej ostatni zostali zastrzeleni w zamachach przez zwolenników morderczego militaryzmu zimnowojennej polityki.

Dzieciństwo i Młodość Mohandasa

Mohandas Karamchand Gandhi, nazywany mahatmą co znaczy "wielka dusza" urodził się w rodzinie hinduskiej, w społeczności tzw. modhów zajmującej się głównie handlem w Porbandarze (Gujarat) w 1869. Był synem Karamchanda Gandhi, który pełnił funkcję diwana Porbandaru i Putlibaiu, oraz jego czwartej żony - Hinduski z odłamu wisznuickiego. Został wychowywany przez matkę – żarliwą wyznawczynię Boga Wisznu i ulegał wpływom dżinijskiego otoczenia Gujaratu. Mohandas Gandhi od młodych lat poznawał zasady szanowania każdej żywej istoty, wegetarianizmu, poszczenia w celu samooczyszczenia organizmu oraz obopólnej tolerancji pomiędzy członkami różnorodnych religii.

W maju 1882, w wieku 13 lat, Gandhi ożenił się z także trzynastoletnią Kasturbą Makharji w sposób tradycyjny poprzez małżeństwo uzgodnione przez obydwie rodziny. Ze związku tego Mohandas Gandhi miał czterech synów: Harilala Gandhiego (ur. 1888), Manilala Gandhiego (ur. 1892), Ramdasa Gandhiego (ur. 1897) i Devdasa Gandhiego (ur. 1900). Mohandas Gandhi był przeciętnym uczniem szkół w Porbandarze, a później w Rajkocie. Z wielkim trudem udało się mu dostać na uniwersytet w Bombaju w 1887, gdzie wkrótce wstąpił do college'u Samaldas w Bhawnagarze. Nie zabawił tam długo, mimo że rodzina pragnęła, aby został adwokatem. Niezadowolony z college’u skorzystał z nadarzającej się okazji do studiowania w Anglii.

W wieku 19 lat Mohandas Gandhi został przyjęty do University College London, gdzie miał kształcić się jako prawnik. Przed wyjazdem Mahatma Gandhi zaprzysiągł matce, że będzie przestrzegał nakazów abstynencji od mięsa i alkoholu. Próbował stać się "Anglikiem", brał np. lekcje tańca, właściwej etykiety, usiłował także przyjąć europejskie zwyczaje kulinarne, ale jego żołądek nie tolerował baraniny i kapusty, którą karmiła go jego gospodyni. Został więc skierowany do londyńskich restauracji wegetariańskich. Według jego własnych słów do wegetarianizmu przekonał się tylko w wyniku własnych przemyśleń, niewielki wpływ na to miały rady, jakich udzielała mu matka i była to jego własna, nieprzymuszona decyzja.

Wstąpił także do Brytyjskiego Stowarzyszenia Wegetarian (Vegeterian Society) i został wybrany do jego zarządu. Później uważał tę działalność za przydatne doświadczenie w organizowaniu i uruchamianiu rozmaitych organizacji. Niektórzy z wegetarian, których spotkał, byli członkami brytyjskiego Towarzystwa Teozoficznego. Teozofowie byli zafascynowani buddyzmem oraz literaturą braministyczną. Dzięki ich zachęcie Mohandas Gandhi zaczął studiować Bhagawad Gitę. Mimo że wcześniej nie przejawiał zainteresowań teologicznych, zaczął czytać różnego rodzaju prace o hinduizmie, chrześcijaństwie, buddyzmie i innych religiach.

Po przyjęciu w poczet brytyjskiej palestry wrócił do Indii. Odniósł ograniczone powodzenie przy prowadzeniu własnej praktyki adwokackiej w Bombaju. W tym czasie w zawodach prawniczych panowała w Indiach duża konkurencja, a Mohandas Gandhi nie był zbyt znaną postacią na salach rozpraw. Ubiegał się także o pracę w niepełnym wymiarze w charakterze nauczyciela, ale odmówiono mu przyjęcia. Okres ten zakończył się powrotem do Rajkot, gdzie prowadził skromne życie utrzymując się z pisania pism procesowych; po jakimś czasie musiał jednak zakończyć tę działalność, gdyż naraził się pewnemu brytyjskiemu oficerowi. W swojej autobiografii opisał to zdarzenie jako rodzaj nieudanej próby wstawienia się za swoim starszym bratem. Te wszystkie niepowodzenia spowodowały, że postanowił przyjąć (w 1893) roczny kontrakt na stanowisko w hinduskiej firmie w Natalu w Południowej Afryce.

Poglądy i Życie Osobiste

W czasie tych lat 1893-1915 spędzonych w Południowej Afryce Gandhi czerpał inspiracje do swoich działań z dzieł Bhagavad Gity i pism Lwa Tołstoja. Gandhi przetłumaczył listy Tołstoja do Hindusów, a także korespondował z nim aż do jego śmierci. Mohandas Gandhi był także zainspirowany twórczością amerykańskiego pisarza Henry'ego Davida Thoreau, a szczególnie jego esejem o obywatelskim nieposłuszeństwie. Po wybuchu I wojny światowej Gandhi pomagał w organizowaniu hinduskiego korpusu pomocy medycznej w Wielkiej Brytanii, ale działania te spotykały się z niechęcią rządu brytyjskiego.

Mohandas Gandhi wrócił do Indii z Afryki Południowej w 1915 i w tym czasie zaczął zmieniać swoje dotychczasowe przyzwyczajenia oraz styl życia na bardziej odpowiadające hinduskiej tradycji. Kiedy próbował ułożyć tu swoje życie zawodowe redagując gazety czy wykonując zawód adwokata, spotkał Gopala Krishnę Gokhal'a, który poprosił go o aktywne włączenie się w najważniejsze dla narodu sprawy, a takimi były przede wszystkim kwestie polityczne.

Mohandas Gandhi i jego żona Kasturba zaczęli podróżować po całym kraju, przebywając głównie w aśramach Gujaratu i Maharashtry oraz w domostwach swych zwolenników. Podczas pobytu w Delhi zaprzyjaźnili się z Shri Ghanshyamem Das Birlą, który umożliwił im pobyt w jego rezydencji w Birla. Przez pewien czas w Delhi Mohandas Gandhi kierował centrum, które walczyło z dyskryminacją kasty tzw. nietykalnych.

Mohandas Gandhi prowadził korespondencję z wieloma osobami, kontynuował także swoje eksperymenty z dietą, przejawiał też coraz większe zrozumienie dla tajemnic religii i filozofii chociaż dotychczas był na te sprawy obojętny, ale skupiał się w swej działalności głównie na sprawach politycznych. Kierował także pracą aśramu i pouczał swoich współpracowników o właściwych metodach walki politycznej acz nie była to oczywiście walka w sensie przemocy fizycznej.

Śmierć Mahatma Mohandas Gandhi

Dnia 30 stycznia 1948 Mahatma Mohandas Gandhi został zastrzelony przez Nathurama Godsego, gdy udawał się na spotkanie modlitewne w Birla Huse w Nowym Delhi. Nathurama Godse przed oddaniem śmiertelnego strzału ukłonił się Mohandasowi Gandhi, a później wyciągnął broń. Godse był hinduskim prawicowo-nacjonalistycznym fundamentalistą i członkiem skrajnie prawicowych organizacji faszystowskich hinduistycznych Indii, takich jak Hindu Mahasabha i Rashtriya Swayamsevak Sangh. Nathurama Godse i jego współpracownik oraz homoseksualny partner Narayan Apte zostali osądzeni i straceni 15 listopada 1949. Prominentny ekstremista hinduski i przewodniczący Mahasabhy, Vinyak Damodar Savarkar, został oskarżony o zorganizowanie spisku na życie Mahatma Gandhi, ale uniewinniono go z powodu braku wystarczających dowodów.

Ostatnimi słowami jakie Mahatma Gandhi wypowiedział był hołd złożony boskiemu awatarowi Śri Rama: He Ram! (O Boże!). Od tego czasu uważa się je za znak jego szczególnej duchowości, a także utopijnego idealizmu co do możliwości zjednoczenia kraju i pokoju. Słowa te zostały utrwalone w jego mauzoleum nazywanym Raj Ghat w Nowym Delhi. Niektórzy świadkowie twierdzą, że Mahatma Gandhi padając po strzale na ziemię klasnął rękami, tak jak robi się to w czasie modlitwy. Niedługo potem Jawaharlal Nehru ogłosił śmierć Mahatma Gandhi słowami: Przyjaciele i towarzysze, odeszło słońce naszego życia, wszędzie zapanowała ciemność i nie wiem co mam wam powiedzieć, albo jak to powiedzieć. Nasz ukochany przywódca, Bapu, jak go nazywaliśmy, ojciec narodu, nie jest już wśród nas. Może te słowa które powiem nie są odpowiednie, niemniej jednak, nigdy więcej już go nie ujrzymy, tak jak go widzieliśmy przez ten długi czas. Nie będziemy już słuchać jego rad i szukać pocieszenia u niego. To potężny cios nie tylko dla mnie, ale dla milionów.

Filozofia Mahatma Gandhi

Bharata - Wizja Indii

Mohandas Gandhi pragnął Indii zjednoczonych i całkowicie wolnych w jakimkolwiek znaczeniu tego słowa. Chciał, aby hinduiści i muzułmanie odnosili się do siebie z szacunkiem i przyjaźnią. Chciał, by każdy mógł dowolnie wyrażać to, co chce, czcić i wielbić własne dziedzictwo i kulturę z równoczesnym poszanowaniem odmienności innych. Pragnął aby kobiety były traktowane tak samo jak mężczyźni i żyły z godnością, poczuciem bezpieczeństwa i czerpały korzyści z własnego rozwoju. Mahatma żądał całkowitego wyeliminowania kastowości społeczeństwa oraz takiego samego traktowania wszystkich Hindusów.

Chciał, aby ludzie sobie wzajemnie pomagali, a szczególnie żeby bogaci wspierali biednych i szanowali się tak jak brat i siostra. Stał się inspiracją dla ruchu Sarvodaya stworzonego przez gandhystów takich jak Vinoba Bhave, którzy apelowali o reformę rolną i redystrybucję ziemi oraz zachęcali do stworzenia poczucia wspólnoty pomiędzy właścicielami ziemskimi a rolnikami. Gandhi walczył i prowadził miliony Hindusów z wizją wolności osobistej i prawdziwego szacunku dla religii i życia w harmonii. Chciał aby ludzie rozwinęli w sobie ducha braterstwa i miłości.

Przyjęcie Satyagrahy jako metody walki o prawa ekonomiczne i społeczne było wg Gandhiego spoiwem łączącym naród w nowej dyscyplinie, kulcie ahimsy, samowystarczalności i dumie. Takie działania wpajały w naród poczucie własnej wartości i nadziei na lepszą przyszłość. Podział Indii dramatycznie zmienił światopogląd Mahatma Gandhi, który od teraz pracował nad tym, aby nie dopuścić do wybuchu wojny pomiędzy skłóconymi narodami.

Ahimsa - Niestosowanie przemocy

Koncepcja niestosowania przemocy (ahimsa) i biernego oporu posiada długą historię w religii hinduskiej czy buddyjskiej. Gandhi wyjaśnia swoja filozofię i sposób życia w swojej autobiografii Historia moich zmagań z prawdą. Stwierdził w niej mianowicie: Czy jest jakaś różnica dla pomordowanych, sierot i bezdomnych gdy szalona destrukcja bywa ukrywana pod nazwą totalitaryzmu czy świętym imieniem wolności i demokracji?, Zasada oko za oko uczyniłaby wkrótce cały świat ślepym, Jest wiele powodów, dla których jestem przygotowany na śmierć, ale nie ma żadnego, dla którego gotów byłbym zabić.

W obliczu niemieckiej inwazji na Wielką Brytanię w 1940 Gandhi powiedział: Chciałbym, abyście odłożyli na bok bezużyteczną broń, po to by ocalić ludzkość. Zaprosicie Herr Hitlera i Signor Mussoliniego, aby wzięli sobie to co, potrzebują z waszych krajów, jeśli ci panowie zdecydują się okupować wasz kraj, ustąpicie im. Jeśli nie pozwolą wam wyjechać, możecie waszym mężczyznom, kobietom i dzieciom dać się zabić, ale odmówicie im przysięgi wierności i posłuszeństwa

Satya - Prawda, Prawdziwość, Szczerość

Głównym celem życia Gandhiego było poszukiwanie prawdy, satyam. Próbował ten cel osiągnąć poprzez uczenie się na własnych błędach i eksperymentowanie na samym sobie. Przekonał się, że ujawnienie prawdy nie zawsze jest popularne, ze względu na własne interesy czy uprzedzenia. Jednak raz odkryta prawda była wg niego nie do zatrzymania, twierdził m.in., że Prawda jest daleko bardziej potężna niż jakakolwiek broń masowej zagłady.

Mahatma Gandhi mówił, że najważniejszą bitwą jaką ma do rozegrania jest przezwyciężenie własnych demonów, strachów i niepewności. Twierdził, że winy nigdy nie należy szukać w innych ludziach, rządach czy wrogach, ale w samym sobie. Zauważył, że rozwiązanie problemów może nastąpić poprzez proste "przyjrzenie się sobie w lustrze". Dla Gandhiego "bycie" nie znaczyło istnienia w sferze czasu tak jak twierdzili greccy filozofowie, było to raczej istnienie w sferze prawdy (albo raczej w sferze satyi, tak jak wyrażał to Mahatma). Podsumował to zdaniem "Bóg jest prawdą", które później zmienił na "Prawda jest Bogiem"

Wegetarianizm - Jarstwo

W młodości Mahatma praktykował jedzenie mięsa, jednak później stał się zadeklarowanym wegetarianinem. Pisał także książki na ten temat podczas pobytu w Londynie, a także spotykał się ze znanym członkiem ruchu wegetarian Henrym Stephensem Saltem podczas zgromadzeń Towarzystwa Wegetarian. Sposób odżywiania się Gandhiego wywodzi się z tradycji hinduizmu i dźinizmu, a szczególnie jego rodzinnego stanu Gujaratu, gdzie większość mieszkańców była wegetarianami. Gandhi eksperymentował z różnymi dietami i ostatecznie doszedł do wniosku, że dieta wegetariańska zaspokaja potrzeby jego organizmu, jakkolwiek dopuszczał także możliwość jedzenia jajek (o czym wspomina w swoim artykule "Klucz do zdrowia"). Wielokrotnie powstrzymywał się od jedzenia, używając postu jako broni politycznej. Odmawiał jedzenia nawet w obliczu śmierci głodowej, dopóki jego żądania nie zostały spełnione.

Brahmaćarya - Celibat

Gandhi porzucił współżycie seksualne w wieku 36 lat, zachowując celibat, jednocześnie będąc żonaty. Decyzja ta była spowodowana głównie ideą hinduizmu tzw. brahmaćarją – duchową i cielesną czystością – powiązaną z celibatem i ascetyzmem. Początkowo Gandhi nie wierzył że takie praktyki są odpowiednie dla każdego. W swojej autobiografii pisze, że stoczył bitwę z napastliwym pożądaniem i pozbył się zazdrości dzięki młodej narzeczonej, Kasturbie. Czuł się moralnie zobowiązany do zachowania celibatu, po to aby wyrobić w sobie uczucie miłości i pozbyć dzikiego pożądania.

Mouna-Gratha - Milczenie

Mahatma Gandhi spędzał jeden dzień w każdym tygodniu na milczeniu, zwykle był to poniedziałek, dzień Boga Śiwa. Wierzył, że powstrzymywanie się od mówienia przynosi mu wewnętrzny spokój. Zasadę tę wywodził z hinduskich nakazów mouna (ciszy, milczenia) i śanti (pokoju, harmonii). W takich dniach porozumiewał się ze światem pisemnie. Mając 37 lat postanowił nie czytać prasy, twierdząc, że opisywany w gazetach chaos panujący na świecie wprowadza zamieszanie w jego umyśle. Po trzech i pół roku powrócił jednak do ich okazjonalnej lektury.

Prostota

Po powrocie z Afryki Południowej, gdzie z sukcesem wykonywał zawód adwokata, Mahatma Gandhi porzucił europejski ubiór, który wiązał z sukcesem i bogactwem. Ubierał się prosto, żeby zdobyć zaufanie najbiedniejszych mieszkańców. Opowiadał się za używaniem ubrań stworzonych z własnego wyrobu tkanin (khadi) i prostym stylem życia. Gandhi i jego naśladowcy przyjęli praktykę tkania własnych ubrań z przędzy, którą sami uprzędli i zachęcali innych, by robili to samo. Podczas gdy hinduscy najemnicy byli często bez pracy z powodu bezrobocia, kupowali często własną odzież pochodzenia brytyjskiego. Według Gandhiego gdyby każdy Hindus sam robił swoje ubrania, to Brytyjczycy bardzo odczuliby to - utraciliby ogromny rynek zbytu. Jako symbol tej filozofii kołowrotek stał się elementem flagi Hinduskiego Kongresu Narodowego.

Sanatana Dharma - Religia

Mahatma Gandhi kwestionował praktyki religijne i doktryny niezależnie od tradycji czy wyznania, odnośnie chrześcijaństwa stwierdził, że: Jedynymi ludźmi na ziemi, którzy nie widzieli Chrystusa i jego nauk jako przekazu pokoju są chrześcijanie.

Mimo że Mahatma Gandhi urodził się w rodzinie hinduskiej, odnosił się z dużym dystansem do wszystkich religii łącznie z hinduizmem. W swojej autobiografii napisał: Więc jeżeli nie mogłem przyjąć chrześcijaństwa jako największej i idealnej religii, to tak samo nie mogę się przekonać do hinduizmu. Wady hinduizmu nie uchodzą mojej uwadze. Jeżeli "nietykalność" jest częścią hinduizmu, to jest takową, ale tylko jako zmurszała narośl. Nie mogę zrozumieć raison d'être (racji bytu) takich instytucji jak sekty i kasty. Jakie jest znaczenie twierdzenia, że Wedy powstały za inspiracją Boga? Jeżeli tak było to dlaczego Biblia i Koran także nie miałyby powstać za jego przyczyną? Gdy chrześcijańscy przyjaciele próbowali mnie nawrócić, to to samo czynili moi muzułmańscy przyjaciele. Abduallah Sheth namawiał mnie do studiowania islamu i oczywiście zawsze miał coś do powiedzenia odnośnie jego piękna.

Gandhi powiedział także: Jak tylko tracimy własne wartości moralne, tak wkrótce tracimy naszą religijność. Nie istnieje taka rzecz jak religia panująca nad moralnością (przypis własny: Moralność jest źródłem religii, a nie odwrotnie). Człowiek nie może być fałszywy, okrutny i nieznający umiaru, a jednocześnie twierdzący że ma Boga po swojej stronie.

Mahatma Gandhi był bardzo krytyczny odnośnie hipokryzji wielkich religii, czy raczej zasad, na których zostały zbudowane. Odnośnie hinduizmu miał powiedzieć: Hinduizm taki jakim go znam w całości zaspokaja moje potrzeby duchowe, wypełnia całe moje istnienie... Kiedy dopadają mnie wątpliwości, kiedy rozczarowania zaglądają mi w twarz i kiedy nie widzę ani jednego promyka światła na horyzoncie, to zwracam się do Bhagavad Gity i znajduję wers, który mnie zadowala. I natychmiast zaczynam się uśmiechać pośrodku przytłaczającego smutku. Moje życie to zbiór tragedii i jeżeli nie zostawiły one na mnie żadnego widocznego śladu, to zawdzięczam to tylko naukom Bhagavad Gity.

Koncepcja dżihadu równie dobrze może być rozumiana jako pokojowa walka albo jako satyagarha, w sposób, w jaki rozumiał ją Gandhi. Odnośnie islamu Mahatma powiedział: Powiedzenia Muhammada są skarbem mądrości, nie tylko dla muzułmanów ale dla całej ludzkości.

Pewnego razu zapytano go czy jest hinduistą, a on sam odpowiedział na to: Tak, jestem, ale jestem także chrześcijaninem, muzułmaninem, buddystą i żydem.

Gandhi twierdził, że osnową każdej religii jest prawda i miłość (współczucie, brak przemocy i Złota Reguła). Był także głęboko poruszony przez chrześcijańską naukę o niestawianiu oporu i "nadstawianiu drugiego policzka". Gandhi był zaniepokojony tym, że wyznawcy różnych religii czczą często tylko ich symbole (jak np. krzyż), a ignorują znaczenie podstawowych prawd, takich jak poświęcenie się za bliźniego.

Mahatma Gandhi, spotkał Paramahansę Yoganandę, rozmawiał z nim na wiele tematów religijnych i nauczył się od niego starożytnej Krija Jogi nauczanej przez Mahavatar Babaji. Mahatma Gandhi spotkał się również z innym znanym indyjskim mistrzem duchowym - Upasni Maharaj.

Śraddha - Wiara

Pomimo wzajemnego szacunku, Gandhi i Rabindranath Tagore wielokrotnie pozostawali ze sobą w sporze co do różnych kwestii. Spory te, a raczej pokojowe debaty, pokazują różnice w sposobie myślenia dwóch najsłynniejszych Hindusów tamtego czasu. 15 stycznia 1934 trzęsienie ziemi w Biharze spowodowało ogromne zniszczenia i śmierć wielu ludzi. Gandhi twierdził, że przyczyną tego wydarzenia były grzechy popełnione przez członków wyższych kast, którzy nie pozwalali przebywać "nietykalnym" w swoich świątyniach (Mahatma był gorącym zwolennikiem poprawienia losu "nietykalnych", traktując ich jako Haridżans, ludzi Krishny). Tagore natomiast twierdził, że trzęsienie ziemi było spowodowane działaniem przyrody, a nie żadnymi czynnikami nadprzyrodzonymi, jakkolwiek uznawał również istnienie kategorii "nietykalnych" za odrażający zwyczaj.

Cytaty Mądrości Mahatma Mohandasa Gandhi

Mohandas Karamchand Gandhi (1869–1948), twórca współczesnej państwowości indyjskiej, propagator pacyfizmu.

• Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie.

Be the change you want to see in the world. (ang.)

• Bez wątpienia byłbym chrześcijaninem, gdyby chrześcijanie byli nimi 24 godziny na dobę.

• Bierny opór został stworzony jako broń ludzi słabych, nie wyłącza on możliwości, że dla osiągnięcia celu użyje fizycznej przemocy.

• Cokolwiek zrobisz, będzie nieznaczące, lecz jest bardzo ważne, byś to zrobił.

Whatever you do will be insignificant, but it is very important that you do it. (ang.)

• Dobro i zło muszą istnieć obok siebie, a człowiek musi dokonywać wyborów.

• Każdy, kto podporządkowuje się niesprawiedliwemu prawu, ponosi odpowiedzialność za to wszystko, co jest tego konsekwencją. Toteż, jeżeli prawo i sprawiedliwość są w konflikcie, musimy wybrać sprawiedliwość i nieposłuszeństwo wobec prawa.

• Gdyby tylko ludzkość w pełni zrozumiała, że nieludzkie jest reprezentowanie niesprawiedliwych praw, nie udałoby się nigdy żadnemu tyranowi zapanować nad ludźmi.

• Nieposłuszeństwo obywatelskie jest niezaprzeczalnym prawem każdego obywatela. Rezygnując z niego przestaje się być człowiekiem. Tym, co pozwala władzom państw bezkarnie wszczynać wojny, rujnować domy i zabijać miliony ludzi jest lęk przed tym, by cywilizacja ludzka doznała ukojenia Pokojem, ten lęk trzeba pokonać i zdecydowanie pozbawić władzy prawa tworzenia armii i wszczynania wojen.

• Podły interes narodowy. Opis:Gandhi o patriotyźmie

• Inni nie mogą nam zabrać naszego szacunku dla siebie, jeśli im go nie oddamy.

• Jedynym sposobem by żyć, jest pozwolić żyć.

• Jedynymi ludźmi na ziemi, którzy nie widzieli Chrystusa i jego nauk jako przekazu pokoju są chrześcijanie.

• Jest wiele powodów, dla których jestem przygotowany na śmierć, ale nie ma żadnego, dla którego gotów byłbym zabić.

• Najpierw Cię ignorują. Potem śmieją się z Ciebie. Później z Tobą walczą. Później wygrywasz.

First they ignore you. Then they laugh at you. Then they fight you. Then you win. (ang.)

• Nawet jeśli tylko ja jeden mówię prawdę, to prawda ciągle pozostaje prawdą.

Even if I am a minority of one, truth is still the truth. (ang.)

• Nie ma drogi do pokoju. To pokój jest drogą.

• "Nie" wypowiedziane z najgłębszym przekonaniem jest lepsze niż "tak" powiedziane by sprawić przyjemność lub, co gorsza, uniknąć problemów.

• Nie znam większego grzechu niż uciskanie słabszych w imieniu Boga.

• O Boże! He Ram! (w hindi). Opis: ostatnie słowa po postrzeleniu

• Powiedzenia Muhammada są skarbem mądrości, nie tylko dla muzułmanów ale dla całej ludzkości. Opis: o islamie

• Prawda (Satya) jest daleko bardziej potężna niż jakakolwiek broń masowej zagłady.

• Słabi nigdy nie potrafią przebaczać. Przebaczenie jest cnotą silnych.

• Tak, jestem, ale jestem także chrześcijaninem, muzułmaninem, buddystą i żydem.

Opis: w odpowiedzi na pytanie czy jest hinduistą.

• W życiu chodzi o coś więcej niż o zwiększanie jego tempa.

• Wiedza o wszystkim pochodzi od wszystkich.

• Wielkość narodu i jego postęp moralny można poznać po tym w jaki sposób obchodzi się on ze swymi zwierzętami.

• Zasada oko za oko uczyniłaby wkrótce cały świat ślepym.

Eye for an eye, and soon the whole world is blind. (ang.)

• Ziemia zapewnia wystarczająco wiele by zaspokoić potrzeby każdego człowieka, ale nie jego żądze.

• Zwyciężajcie nienawiść – miłością, nieprawdę – prawdą, przemoc – cierpieniem.

• Żadna kultura nie może przeżyć, jeśli stara się być jedyną i wykluczającą inne.

No culture can survive if it attemps to be exclusive. (ang.)

• Żyj tak, jakbyś miał umrzeć jutro. Ucz się tak, jakbyś miał żyć wiecznie.

Live as if your were to die tomorrow. Learn as if you were to live forever. (ang.)