Arystoteles
Arystoteles (gr. Ἀριστοτέλης, Aristotelēs, ur. 384 p.n.e.,zm. 322 p.n.e.) – filozof, jeden z trzech - obok Sokratesa i Platona - najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji. Nazywany też Stagirytą (od miejsca urodzenia) lub po prostu Filozofem (w tekstach średniowiecznych i nowożytnych).
Ok. 366-347 p.n.e. kształcił się w Akademii Platońskiej. 343-340 p.n.e. przebywał na dworze macedońskim jako wychowawca Aleksandra III Wielkiego, później w Stagirze. 335 p.n.e. powrócił do Aten, gdzie założył szkołę filozoficzną: Likejon. 323 p.n.e. w Ogrodach Likejonu (od nazwy sąsiadującej z nimi świątyni Apollina Likejosa), co stało się źródłosłowem słowa "Liceum". Zagrożony przez stronnictwo antymacedońskie schronił się w Chalcynie; spędził tu resztę życia. Początkowo zwolennik Platona, wykształcił szybko zręby własnej doktryny.
Stworzył opozycyjny do platonizmu i równie spójny system filozoficzny , który bardzo silnie działał na filozofię i naukę europejską. Zapoczątkował nurt filozoficzny nazywany arystotelizmem, który miał wiele postaci w różnych epokach.Chrześcijańska odmiana arystotelizmu zwana tomizmem była od XIII w. i jest do dziś uważana za oficjalną filozofię Kościoła Katolickiego.
Arystoteles położył ogromne zasługi w astronomii , fizyce , biologii i logice , jednak część jego teorii astronomicznych, fizycznych i biologicznych okazała się błędna. Zbyt rygorystyczna akceptacja tych teorii przez przedstawicieli filozofii scholastycznej stała się jedną z przyczyn opóźnienia rozwoju tych nauk w Europie, ale z drugiej strony myśl Arystotelesa zainspirowała do poszukiwania nowych hipotez w kosmologii i fizyce przez krytycznych arystotelików już w XIII i XIV wieku (zwłaszcza tzw. via moderna w filozofii).
Historia życia Arystotelesa
Arystoteles urodził się w roku 384 p.n.e. w jońskiej kolonii Stagira (τα Στάγειρα), stąd ma on przydomek Stagiryta. Jego ojciec Nikomachos był nadwornym lekarzem macedońskiego króla Amyntasa II. Matka Arystotelesa miała na imię Faestis (Fajstiada). Rodzice wcześnie osierocili go. Arystotelesa przyjęło do swej rodziny małżeństwo z Atarneus w Azji Mniejszej, Proksenos i jego żona. Arystoteles dziękował im za to jeszcze pod koniec życia w swoim testamencie.
W wieku 17 lat Arystoteles został wysłany do Aten, aby odebrać wykształcenie w Akademii Platońskiej. W Akademii Arystoteles spędził w sumie 20 lat, w czasie których najpierw był studentem, potem asystentem Platona i w końcu samodzielnym wykładowcą. Po śmierci Platona (348/7 r. p.n.e.) był naturalnym pretendentem do objęcia scholarchatu Akademii – jednak inni członkowie Akademii zdecydowali się wybrać Speuzypa, siostrzeńca Platona, ze względu na dużą rozbieżność wypracowanego przez Arystotelesa systemu filozoficznego z systemem Platona.
Arystoteles, razem z drugim studentem Akademii Ksenokratesem, opuścili Akademię i udali się do kolonii Assos w Troadzie w rodzinnej Azji Mniejszej. Razem z nim, oraz z dwoma miejscowymi akademikami, Erastosem i Koriskosem, doradcami władcy kolonii Hermiasa, założył swoją szkołę filozoficzną. Także ów władca stał się słuchaczem szkoły i przyjacielem Arystotelesa. Dał mu za żonę swoją przybraną córkę Pytias. Innym słuchaczem w Assos był Teofrast z Eresos - najwybitniejszy uczeń Stagiryty. Filozof spędził w tym mieście trzy lata, napisał prawdopodobnie dialog O filozofii, składający się z trzech ksiąg, w którym poddał krytyce naukę Platona o ideach.
W 345/4 r. p.n.e. przeprawił się do Mitylene, głównego miasta wyspy Lesbos. Przebywał tam do czasu, kiedy w 342/3 r. p.n.e. Filip II Macedoński powierzył mu wychowanie swego syna, późniejszego twórcy imperium macedońskiego Aleksandra III Macedońskiego. Pełnił tę funkcję przez niespełna trzy lata. W tym czasie Persowie podstępnie pojmali Hermiasa, sprzymierzeńca Filipa przeciw nim, który mimo tortur pozostając wierny Filipowi poniósł śmierć na krzyżu. Arystoteles napisał hymn na cześć jego bohaterskiej śmierci. Po 340 p.n.e. Arystoteles przebywał razem z Teofrastem głównie w swym rodzinnym mieście Atarneus po czym, po trzynastu latach nieobecności, wrócił do Aten.
W Atenach założył własną, konkurencyjną do Akademii szkołę filozoficzną zwaną Liceum (gr. Λύκειον Lykeion, łac. Lyceum), która była wspierana przez Aleksandra Macedońskiego i wkrótce przyćmiła Akademię. Uczniowie tej szkoły byli pierwszymi arystotelikami. Nazywano ich też perypatetykami od greckiego słowa περιπατητικός (peripatetikós) oznaczającego przechadzanie się, jako, że w ten sposób prowadzone były w szkole dyskusje i nauczanie. Aleksander do końca życia regularnie wymieniał listy z Arystotelesem, a także przysyłał egzotyczne okazy fauny i flory z odległych krajów do dużego ogrodu szkoły. Liceum obejmowało bowiem duży ogród z przyległymi budynkami, gdzie mieściły się sale wykładowe, i bibliotekę. Stosunki z władcą macedońskim ostygły, kiedy, wbrew radom Arystotelesa, Aleksander Wielki zaczął traktować podbitych Persów na równi ze zwycięskimi Macedończykami, a zwłaszcza kiedy, za przykładem królów perskich zażądał dla siebie czci boskiej (proskynesis).
Po śmierci żony Pytias, z którą miał córkę, nazwaną po matce Pytias, Arystoteles związał się z Herpyllis, z którą miał syna Nikomachosa, nazwanego tak od imienia ojca Arystotelesa.
Po śmierci Aleksandra w Babilonie, po powstaniu anty-macedońskim (wojna lamijska 323-322 p.n.e.), i upadku pro-macedońskiego rządu w Atenach, Arystoteles musiał uciekać z miasta oskarżony o bezbożność. Pretekstem do oskarżenia był hymn, który ułożył na cześć śmierci Hermiasa. Przeniósł się wtedy do miasta Chalkis na wyspie Eubea, gdzie po niespełna roku zmarł. W Atenach pozostał Teofrast, który kierował szkołą Liceum przez następne 37 lat.
26 maja 2016, po ponad 25 latach badań, pomyślnie zakończono identyfikację grobu Arystotelesa, w jego rodzinnej Stagirze.