Upamana

Upamāṇa, Upamana (w sanskrycie: „porównanie”, "analogia"), upamana w hinduizmie, to pramāṇa, czyli sposób na posiadanie wiedzy o czymś, sposób rozumowania i wnioskowania. Obserwacja podobieństw dostarcza wiedzy na temat relacji między nimi i daje ezoteryczne prawo analogii. Oznacza to także zdobycie wiedzy o nieznanej rzeczy poprzez porównanie jej z rzeczą znaną. Załóżmy na przykład sytuację, w której mężczyzna nie widział gawaji ani dzikiej krowy i nie wie, co to jest. Leśniczy powiedział mu, że dzika krowa to zwierzę podobne do wiejskiej, tyle że jest bardziej wściekła i ma duży róg na czole. W późniejszym okresie spotyka w lesie dziką krowę i rozpoznaje ją jako dziką krowę, porównując opisy sporządzone przez leśniczego. Wiedza ta jest możliwa dzięki upamana, czyli porównaniu, dzięki analogii. Zatem upamana jest wiedzą o związku pomiędzy imieniem, a przedmiotem, który ono oznacza tym imieniem, porównaniem ze wzorcem na podstawie ryciny jak przy rysopisie lub portrecie pamięciowym podejrzanego. Porównanie, analogia zwana Upamāną, powstaje poprzez wiedzę o podobieństwie lub analogii, po uprzednim opisaniu lub narysowaniu nowego rodzaju obiektu.

Upamāna (उपमान) oznacza porównanie i analogię. Niektóre szkoły hinduskie oraz brahmaickie uważają to za właściwy sposób zdobywania wiedzy. Upamanę, stwierdza Lochtefeld, można wyjaśnić na przykładzie podróżnika, który nigdy nie odwiedził krain ani wysp z endemiczną populacją dzikich zwierząt. Osoba, która tam była, mówi mu, że w tych krajach można spotkać zwierzę, które wygląda jak krowa, pasie się jak krowa, ale różni się od krowy w ten a taki to a taki sposób. Takie użycie analogii i porównań jest, zdaniem epistemologów indyjskich, ważnym środkiem wiedzy warunkowej, ponieważ pomaga podróżnikowi później zidentyfikować nowe zwierzę. Przedmiot porównania formalnie nazywany jest upameyam, przedmiot porównania nazywany jest upamanam, natomiast atrybut(y) są identyfikowane jako samanya. Zatem, wyjaśnia Monier Williams, jeśli chłopiec mówi „jej twarz jest jak księżyc w uroku”, „jej twarz” to upameyam, księżyc jest upamanam, a czar to samanya. Tekst Bhaṭṭikāvya z VII wieku w wersetach od 10.28 do 10.63 omawia wiele rodzajów porównań i analogii, identyfikując, kiedy ta epistemiczna metoda jest bardziej użyteczna i niezawodna, a kiedy nie jest i daje błędne wyniki. W różnych starożytnych i średniowiecznych tekstach hinduizmu dyskutuje się o 32 rodzajach Upamāny i ich wartości w epistemologii. Upamana stosowana jest w demonologii (nauka o asurach i rakszasach, istotach demonicznych), gdzie po cechach z rycin rozpoznajemy rodzaje złych bytów jakie mogą się pojawiach w snach i medytacjach jako wizje, a wymagane jest z ich wpływów oczyszczanie.

Według indyjskiej filozofii Nyaya, upamāna jest sposobem poznania denotacji słów i rozwiązaniem problemu identyfikacji czy tożsamości (masz prącie i jajka jesteś mężczyzną). Filozofia Waiśesika (Vaiśesika) nie uznaje upamana za niezależne źródło wiedzy. Praśastapada uważa, że jest to przypadek wnioskowania czyli Anumana, podobnie jak Joga. Mīmāṃsaka czyli adepci filozofii mimamsa uznają ją za odrębne źródło ważnej wiedzy, ale ich opis różni się od zwolenników Nyāya. Upamana rozumiana jest także jako rodzaj przemiany lub metamorfozy, szczególnie w tantrycznym buddyzmie (nirmāṇa, transformacja, szczególnie rozpuszczenie konglomeratu obrazów i wspomnień oraz odzyskanie uwięzionej energii). Upamana to zilustrowanie; przedmiot lub sprawa przedstawiona na ilustracji, obraz twórczy, proces przemienienia czy metamorfozy duchowej na podobieństwo tego, co jest celem, jak bóstwo, dewa, anioł etc.