Jaksza

Jaksza, jakszas, jakszasowie, jakszasy, jaksze, ang. yaksha - sanskryckie यक्ष, trl. yakṣa; pali yakkha – klasa bóstw w mitologii indyjskiej, reprezentujących siły przyrody, które służą bóstwu bogactwa i dobrobytu, Kubera Dewie. Pojmowane zazwyczaj jako duchy lasów i gór. Żeński odpowiednik jakszy to jakszini. W sztuce indyjskiej jakszowie są przedstawiani bądź jako groźni wojownicy, bądź jako przysadziste karły, zaś jakszi jako uśmiechnięte młode kobiety o zmysłowych kształtach.

Jakszowie, sanskr. yakṣa, w lud. odmianach hinduizmu oraz buddyzmu klasa istot półboskich, upadewów; podwładni Bóstwa Kubera Dewa; zamieszkują gł. drzewa; mogą sprzyjać lub szkodzić ludziom. Sprzyjają ludziom dobrym, dbającym o przyrodę, szkodzą szczególnie tym, którzy niszczą wielkie strare drzewa. Jakszasy to Upadewy, półbogowie, rodzaj lokalnych zwykle duchów opiekuńczych społeczności wiejskich i leśnych, związanych z ziemią i rolą, wegetacją roślinną, z drzewami i lasem, związanych z minerałami i kruszcami znajdującymi się w ziemi, duchów półanielskich związanych z płodnością zwierząt i ludzi.

W starożytnych mitach indyjskich jakszowie są często strażnikami skarbów ukrytych pod ziemią lub w korzeniach drzew. Zasadniczo jakszowie są przedstawiani jako duchy dobroduszne i nieszkodliwe, lecz istnieją również mity przypisujące im wręcz skłonności do kanibalizmu. Pojęcie jakszów istnieje również w mitologii dżinijskiej i buddyjskiej. W krajach buddyjskich jakszowie znani są pod lokalnymi nazwami: chiński: 夜叉 pinyin yè chā, japoński: 夜叉 yasha, birmański: ba-lu, tybetański: གནོད་སྦྱིན་ (gnod sbyin).

W mitologii buddyjskiej jakszowie występują najczęściej w orszaku:

• Waiśrawana trl. Vaiśravaṇa, czyli Kubera Dewa - Strażnika Północnej Części Świata
• Bhaiszadźja trl. ang. Bhaiṣajya, czyli Buddy Medycyny, po tybetańsku: ; sangs-rgyas sman-bla; chiński i japoński: 藥師如來.

Ulubionymi miejscami przebywania jakszasów, ich siedzibami są są drzewa, zarówno wolnostojące, jak i rosnące w lasach, szczególnie wielkie stare drzewa. Jakszasy zamieszkują także pola, wzgórza i góry, zwłaszcza wysokie góry, takie jak Himalaje. Większość wsi indyjskich ma swoje drzewo, w którym mieszka jakszas lub jakszini, już samą swoją obecnością zapewniając okolicy pomyślność. Czasami jakszasy nasyłają na ludzi lub zwierzęta obłęd, chociaż mówi się także, że to karman tak działa wracając do szkodnika, gdyż owo pomieszanie zmysłów tyczy zwykle osób, które zniszczyły drzewo będące siedzibą jakszasa lub zagrażają swoją działalnością jego siedzibie. Może zaistnieć karmiczna odpowiedzialność zbiorowa nawet na całej wsi, jeśli jej mieszkańcy ogółem przyczynili się do wyniszczenia lasu czy ważnych drzew. Dobrą radą jest niewycinanie i nieniszczenie starych drzew dających pewną niesamowitą, magiczną atmosferę.

Jakszasów zjednywać oraz przebłagiwać trzeba za pomocą specjalnych ofiar i rytuałów mistyczno-magicznych. Jakszasy mają zdolność dowolnej zmiany wyglądu ciała czyli transformacji. Jakszas to często postać krzepkiego i urodziwego młodziana albo brzuchatego karła jakiego spotykamy w lasach czy na polach, często odziany jest na zielono. Z tego, że postać znika, oddali się cicho i szybko, nie zostawiając śladów, wiemy, że to jakszas lub jakszini.

W wielu systemach jogi oraz tantry, praktykując medytacje z duszami czy energiami drzew, praktykuje się także półbogami takimi jak jakszasy.