Pranajama

Pranajama, pranayama, prańayama - sanskr. prāṇāyāma - w praktykach jogi technika opanowania oddechu, mająca na celu jego maksymalne spowolnienie i zrytmizowanie. Słowo składa się z pojęć takich jak prāṇa (oddech, energia życia, witalność) oraz āyāma (przedłużenie), co sugeruje zasadniczy cel ćwiczenia czyli przedłużenie życia poprzez przedłużanie czy raczej zwalnianie rytmu oddychania. Od tysiącleci pranayama jest stosowana w jodze jako środek do powstrzymania starzenia, odmłodzenia oraz przedłużenia życia, a nawet do uczynienia ciała nieśmiertelnym.

Oddech podzielony jest na trzy fazy:

• puraka (głęboki wdech), także śvasah;
• rećaka (dogłębny wydech), także praśvasah;
• kumbhaka (wstrzymanie oddechu po wdechu lub wydechu).

W ośmioczłonowej klasycznej jodze indyjskiej pranajama stanowi kolejny, czwarty człon po asanach. Pranajama stanowi również istotną część praktyki hathajogi. Celem ćwiczeń oddechowych jest usunięcie przeszkód pojawiających się na drodze poznania. Spowalniając oddech, jogin może z pełną świadomością (ćittam) wniknąć w pewne stany świadomości, które podczas zwykłego czuwania są dla świadomości niedostępne, np. w stan marzeń sennych (skr.: svapna). Zgodnie z zaleceniami traktatu Hathajoga Pradipika, ćwiczenia oddechowe należy wykonywać cztery razy na dobę, za każdym razem 80 cykli oddechów. Odpowiednie asany to siddhāsana, vīrāsana, padmāsana i baddhakoṇāsana.

Osoba praktykująca jogę czy tantrę, która nie praktykuje pranajam jest porównywana do kogoś, kto chce przepłynąć ocean w glinianym, niewypalonym naczyniu, które nasiąka wodą i skazane jest na zatonięcie. Od grup fitnees jogi, w których nie są uczone poważnie metody pranajam, należy się trzymać z daleka. Pranajama to także dział ćwiczeń jogi pomagający w oczyszczeniu kanałów energii, nadyah, i skierowaniu kundalini do kanału centralnego czyli do nadi suszumna.