Ganeśa

Ganeśa, Gańeśa, sanskr. गणेश - spolszcz. Ganesza; syn Boga Śiwa i Bogini Parwati znany też jako Ganapati i Winajaka (skt. pan zastępów) - w mitologii indyjskiej przywódca ganów (pośrednich bóstw, uczniów Boga Śiwa), dewa mądrości i sprytu, patron uczonych i nauki, opiekun ksiąg, liter, skrybów i szkół. Syn Boży zrodzony przez Śiwa i Parwati. Uważany za przebywającego w czakrze Muladhara. Ganeśa jest prototypem kultu Syna Bożego w religiach Wschodu.

Ganeśa usuwa wszelkie przeszkody i zapewnia powodzenie w najróżniejszych przedsięwzięciach, dlatego (m.in.) ceremonie religijne zaczyna inwokacja skierowana do niego, a dzieła literackie otwiera zwykle poświęcona mu dedykacja. Jest także uznawany za boga obfitości i dobrobytu - jako taki patronuje kupcom i bankierom. Uosabia witalność i żywotność. Pod dyktando legendarnego Ryszi Wjasa miał spisać własnym kłem Mahabharatę, lub też (według innych wersji mitu) pod dyktando Walmiki spisać Ramajanę.

Przedstawiany jest zwykle jako czteroręki mężczyzna o głowie słonia z jednym kłem (drugi posłużył mu za rylec do pisania, bądź został mu odrąbany przez Paraśuramę) i o złotej (lub czerwonej) skórze. W jednej z rąk trzyma zwykle naczynie ze słodyczami. Czasem towarzyszy mu szczur, jego wahana. Małżonki Ganeśa to Buddhi (inteligencja) i Siddhi (sukces).

Najpopularniejsze mity o Ganeśi opisują jego narodziny, wyjaśniają pochodzenie słoniowej głowy, brak kła oraz ukazują jego moce związane z usuwaniem przeszkód.

Ganeśa nie jest bóstwem wedyjskim, lecz prawdopodobnie wywodzi się z wcześniejszego, niearyjskiego, ludowego kultu słonia, powszechnego w całej południowo-wschodniej Azji. Ganeśa jednak jest dewą radosnym, kochającym i sympatycznym, w przeciwieństwie do dzikiego i wściekłego słonia czczonego przez ludy przed-aryjskie. Pod tym imieniem zaczął być czczony w hinduizmie od V wieku. Jego kult osiągnął pełnię około VI-VII wieku, kiedy zyskał szczególną popularność wśród warstw kupieckich.

Ganeśa jest niezwykle popularnym bóstwem w Indiach, zarówno południowych, i jak i północnym. Cześć oddają mu wisznuci i śiwaici, członkowie wszystkich kast i stanów. Pełni także istotną rolę w śaktyzmie, smartyzmie i tantryzmie. Jego kult często współwystępuje z kultem Lakszmi, łączy także w sobie aspekty bóstwa płodności i niekiedy bóstwa solarnego.

Ganeśa zyskał też znaczą popularność wśród dźinistów i buddystów. Na jego kult można natrafić w Nepalu, Tybecie, Chinach, Mongolii, Japonii oraz w Azji Południowo-Wschodniej.

Najpopularniejsze święto Ganeśi to obchodzone przede wszystkim w stanie Maharashtra Ganeśaćaturthi (dosł. czwarte (tithi) Ganeśi) - pamiątka jego narodzin. Obchody trwają około 10 dni. Wypadają na przełomie sierpnia i września. Ostatniego dnia w morzu lub w rzece topi się posąg Ganeśi.

Pudże, ceremonie religijne zwykle zaczyna się pozdrowieniem Ganeśa, co przynosi pomyślność i dobra zasługę.

Mantram pochwalny:

ओँ गणपतये नमः- Om Gańapataye Namah! - Chwała Panu Zastępów, Wodzowi Anielskich Hufców; Chwała Władcy Kręgów!