Deus otiosus

Deus otiosus - łac. "bóg pasywny" – pojęcie Boga Stwórcy-Kreacji, używane w religioznawstwie określenie dla postaci czy idei Boga oddalonego, nieingerującego w sprawy świata. Deus otiosus jest najczęściej bogiem uranicznym (jak Uranos i Gaia), stworzycielem świata i prawodawcą, który dokonawszy aktów stworzenia oddalił się od spraw ludzkich, od spraw stworzenia. Mimo przekonania wiernych i doświadczeń szamańskich oraz gnostycznych o jego istnieniu nie oddaje mu się czci, czasem jedynie w sytuacji wyjątkowych katastrof czy wyższej konieczności jest przywoływane jego imię. Występuje w wielu religiach pierwotnych i tradycjach szamańskich, tantrycznych. Często był wypierany przez zastępy nowej generacji bogów czy bóstw nieba, o dużo bardziej dynamicznej i aktywnej charakterystyce. Koncepcja bóstwa biernego pokrewna jest ideom deizmu.

Koncepcję Boga jako bóstwa pasywnego opracował i propagował w swoich pracach Mircea Eliade, podał szereg bóstw niebiańskich odpowiadających temu archetypowi:

• Kari/Karei/Ta Pedn – bóstwo Semangów z półwyspu Malajskiego
• Olorun ("właściciel nieba") – bóstwo Jorubów z Wybrzeża Niewolniczego
• Nzane/Nsambe – bóstwo Fangów z byłego Konga Francuskiego
• Nzambi – bóg Bantu, u Hererów Ndjambi
• Efile Mokulu – bóstwo Basongów

M.in. hinduistyczne bóstwo Djaus (Dyau/s), Iho – bóstwo czczone w Nowej Zelandii i na Tahiti, Nzambi czczonego u Bantu, Chuku u ludu Ibo, Mbongo (nazywany też Mbombo, Bumba) u ludu Buszongo, Olorun (Olodumare) u Jorubów, Alouroua z plemienia Baule z Wybrzeża Kości Słoniowej, być może Brahman czyli Stwórca w tradycji wedyjskiej, Swaróg w religii Słowian, Mon Dieu w Voodoo są takimi bóstwami. W Sumerze Enlil i Enki byli młodszymi bóstwami, którzy zastąpili deus otiosus Ana czyli semickiego archanioła piątku, znanego jako Anael. W mitologii greckiej starsi bogowie, tacy jak Uranos i Gaja, zostali zastąpieni przez olimpijczyków Zeusa i Herę. W hinduizmie w wielu średniowiecznych puranach Indra ukazuje się jako deus otiosus, podczas gdy Śiwa i Wisznu są młodszymi, bardziej aktywnymi bóstwami, których łatwiej poznać i dosięgnąć. W mitologii bałtyjskiej Deivas najprawdopodobniej był deus otiosus.