Dźiwa

Dźiwa - w hinduizmie, dżinizmie i filozofii indyjskiej dusza indywidualna, jaźń indywidualna.

Nie należy jej mylić z atmanem (tu chodzi o doktryny hinduizmu), który tłumaczy się jako jaźń czy dusza (natomiast dźiwa jako dusza czy jaźń wcielona w ciało, inkarnowana cząstka atmana), mimo iż są to terminy podobne, jednak nie identyczne i rozumiane inaczej przez rozmaite szkoły filozoficzne. Nie ma żadnego określonego momentu narodzin dźiwy czy dźiwatmana. Nikt też nie może prześledzić historii manifestacji dźiwatmy z Boga. Nie posiada ona początku.

Wedle indyjskich doktryn wspominanych już w Wedzie, nie więcej niż 1/4 (ćwierć) atmana wciela się w danej inkarnacji w ludzkie ciało, w którym rezyduje jako dźiwa czy dźiwatman - wcielona dusza indywidualna, jaźń indywidualana. Najważniejsze jest odnowienie czy aktywowanie świadomego połączenia pomiędzy dźiwą, a atmanem w jego własnej sferze.

W systemach dualistycznych hinduizmu takich jak śiwaizm tamilski, a także we względnie monistycznym systemie Ramanudźy dźiwy stanowią jedną z trzech głównych realnych kategorii - obok Brahmana i materii (maji).

Joga

Dźiwa rezyduje w ćitta w sercu człowieka, w ośrodku anahata, a także w ćakrze swadhiszthana oraz adźńa (w trzecim oku). W stanie wyzwolenia, nie posiadając subtelnych ciał, dźiwa łączy się lub rezyduje w satćitananda, którym jest Atman znajdujący się ponad człowiekiem, w swojej własnej duchowej sferze. Potocznie mówi się, że po śmierci ziemskiego ciała człowieka, dźiwa (duch człowieczy) powraca do Atmana, który go dał, czy dokładniej którego jest inkarnowaną cząstką.