Dharma

Dharma (skt. धर्म) zacność, prawo, religia, zasada, obowiązek. (chiń. 法 / fǎ; kor. pǒp; jap. ホウ hō lub タツマ datsuma; wiet. phap; tyb. č'os) - wieloznaczny termin występujący w religiach dharmicznych, np. w buddyzmie i hinduizmie. Słowo dharma pochodzi od źródłosłowu dhr - nosić, podtrzymywać, podpierać (por. polskie dzierżyć, greckie thronos, angielski throne i polski tron). Często w piśmiennictwie rozróżnia się znaczenia pisząc ten wyraz dużą literą jeśli chodzi o naukę Buddy, prawdę czy ostateczną rzeczywistość.

W klasycznych tekstach braminizmu słowo to oznaczało zespół podstawowych praw karmicznych, decydujących o wszelkich zdarzeniach, mających miejsce w życiu człowieka, jak i rodzaj tajemnej wiedzy na temat tych praw, dostępnych wyłącznie oświeconym. We współczesnym hinduizmie dharma to jednocześnie nazwa podstawowych zasad etycznych, jakimi powinien kierować się każdy wyznawca - obejmujących obowiązek pracy, założenia rodziny, spłodzenia i wychowania dzieci oraz na starość próby osiągnięcia oświecenia, jak i jej stare sanskryckie znaczenie.

Dharma jest jednym z podstawowych terminów hinduistycznych, dżinijskich i buddyjskich. Posiada wiele znaczeń:

Prawo powszechne, ostateczna rzeczywistość
Doktryna buddyjska, nauki Buddy
Prawda
Zjawiska
Rzeczy, elementy, atomy

W praktyce jest czasem trudno zorientować jak należy interpretować pojęcie dharmy, gdy natrafimy na nie w tekstach. Termin dharmadhātu (element dharm/dharmy) dla sthavirów oznacza siedemnasty z osiemnastu elementów (czyli tzw. przedmioty umysłu). Ale jednak także czasem rozumieją ten termin jako dharmiczną prawdę (np. Tathāgata jest wszechwiedzący , ponieważ osiągnął i wszedł do dharmadhātu). Mahāsanghikowie i mahajaniści rozumieją zazwyczaj dharmadhātu jako absolutną Dharmę, która jest dodatkowym czynnikiem dla wszystkich kontyngentnych (zależnych) składników naszego doświadczenia. Element Dharmy staje się jednym z synonimów Absolutu. Trzeba tu zauważyć, że jego znaczenie nie jest epistemologiczne ale czysto religijne.

W buddyzmie Dharma ma podobne do pierwotnego, braministycznego znaczenie. Jest to więc zespół podstawowych praw przyczyny i skutku istniejący obiektywnie, niezależnie od ludzkiej woli, który można sobie w całej pełni uświadomić dopiero w wyniku oświecenia, ale który jest w uproszczonej wersji dostępny każdemu człowiekowi w formie nauki Buddy, która jest niczym innym, jak tylko klarownym wyłożeniem dharmy. Jakkolwiek Dharma, zarówno w hinduizmie jak i buddyzmie jest rozumiana przede wszystkimi jako podstawowe prawa rządzące światem, słowo to stosuje się także do sytuacji jednostkowych. W tym rozumieniu Dharma to właściwe postępowanie, które jest zgodnie z porządkiem całego świata w danym momencie, np.: Dharmą dla ojca jest dobrze wychować dzieci, a dla kierowcy samochodu podporządkowywać się zasadom kodeksu drogowego. Postępowanie zgodne z Dharmą poprawia karmę, a niezgodne psuje.