Lewiatan

Lewiatan - hebr. לִוְיָתָן, Liwjatan, jid. Lewjosn – legendarny potwór morski, demoniczny wąż głębiny morskiej, wspominany w kilku miejscach w Starym Testamencie. Słowo Lewiatan pochodzi najprawdopodobniej od określenia lwy (arab. lawiya), oznaczającego skręcać, zwijać, gdyż wąż jest w postaci zwiniętej. Kojarzy się mocno z indyjskim Ahi Bundhnja.

Słowo "lewiatan" używane jest także na określenie dużego zwierzęcia morskiego. W literaturze nowożytnej (np. w Moby Dicku Hermana Melville'a), odnosi się często do wielorybów. We współczesnym języku hebrajskim oznacza po prostu wieloryba.

Księga Izajasza 27:1 – W ów dzień JHWH ukarze swym mieczem twardym, wielkim i mocnym, Lewiatana, węża płochliwego, Lewiatana, węża krętego; zabije też potwora morskiego.

Lewiatan pojawia się także w apokryficznej Księdze Henocha, gdzie opisywany jest jako istota rodzaju żeńskiego, w przeciwieństwie do Behemota:

"W owym dniu zostaną rozłączone od siebie dwa potwory: żeński potwór, któremu na imię Lewiatan, zamieszka głębokości morza nad źródłami wód, natomiast [potwór] męski o imieniu Behemot zajmie swoją piersią ogromną pustynię zwaną Dendain, [leżącą] na wschód od ogrodu, gdzie mieszkają wybrani i sprawiedliwi, gdzie mój pradziad został przyjęty, będący siódmy od Adama, pierwszego człowieka, którego stworzył JHWH Duchów (Zastępów)."

W literaturze kabalistycznej Lewiatan symbolizował Samaela (anioła śmierci, oskarżyciela, uwodziciela, ducha zniszczenia), który w przyszłości miał zginąć.

W literaturze chrześcijańskiej Lewiatan jest często wyobrażeniem Szatana, zagrażającym istotom stworzonym przez Boga i próbującym je pożreć. Podobnego zdania był św. Tomasz z Akwinu, który opisywał Lewiatana jako demona zazdrości. Lewiatan bywa łączony z motywem "piekielnej paszczy" (Hellmouth), potwornej istoty, w pysku której skazani na potępienie znikną podczas Sądu Ostatecznego. Stwór taki pojawiał się w sztuce anglosaskiej od okołoo 800 roku, a później motyw ten rozprzestrzenił się na całą Europę.

W średniowieczu znana była legenda o uwięzieniu w roku 317 demona Lewiatana w podziemiach Lateranu (ówczesnej siedziby papieży) przez papieża Sylwestra I. Pod koniec X wieku ludzie spodziewali się nadejścia nadzwyczajnych zdarzeń. Proroctwa Sybilli powiadały, że wraz z przełomem wieków demoniczny potwór Lewiatan wydostanie się z więzienia i zniszczy ziemię oraz niebo. Przerażenie wzmagała zbieżność tych wizji z nowotestamentową Apokalipsą św. Jana. Znaku zapowiadającego katastrofę dopatrywano się również w osobie ówczesnego papieża, który uprawiał jakoby praktyki czarnoksięskie (w tym rzucał klątwy na innowierców), a przy tym przybrał imię Sylwestra II. Budziło to podejrzenia, że jeden Sylwester uwięził wodnego smoka Lewiatana, a drugi go wypuści. Według legendy, gdy nastał nowy rok 1000, a spodziewana katastrofa nie nadeszła, lud ogarnęła euforia. Cieszono się i bawiono do następnego dnia. Zdarzenie to miało dać początek corocznym sylwestrowym zabawom. Jednakże, wydaje się, że Lewiatan mógł zostać uwolniony wskutek papieskich praktyk czarnoksięskich, gdyż stopniowo kościół rozpaliła orgia inkwizycyjnych zbrodni, a kraje chrześcijańskie wzajemne wyniszczające wojny i powszechny terror inkwizycyjny.

Żydowskie podania o demonie Lewiatanie przypominają kanaanickie legendy o konfrontacji pomiędzy bóstwem Baalem (podobny do demona Balina) i siedmiogłowym potworem Lotanem, którego pokonuje. Tymczasem w babilońskim eposie Enuma elisz, pojawia się historia walki bóstwa Marduka z potworem morskim, jego babką i władczynią chaosu oraz stworzenia Tiamat. Została ona pokonana, a z jej ciała powstaje ziemia i niebo. Te mity starożytnych ludów śródziemnomorskich najprawdopodobniej miały wpływ na powstanie legend żydowskich o Lewiatanie jako morskim potworze i wodnym demonie, bardzo podobnym do indyjskiego Ahi Budhnja.