Pramana

Pramana, Pramāṇa w sanskrycie: प्रमाण, pramāṇas - dosłownie: norma, miara poznawcza, dowód, miernik, skala, zasięg, zasada działania, czas trwania, pryncypium, standard, autorytet; w jodze klasycznej poznanie prawdziwe - joga, podobnie jak inne nurty filozoficzne (darśany) - nie omija ważnego filozoficznego problemu dotyczącego możliwości i zasięgu wiedzy (poznawania).

Maharyszi Patańdźali wyróżnia generalnie trzy źródła poznania prawdziwego:

Pratjaksza - naoczność, naoczne stwierdzenie faktu, postrzeganie zmysłowe;
Anumana - poznanie rozumowe, rozważanie, wnioskowanie, przemyśliwanie, uznanie, usankcjonowanie przez akceptację, przesłanki, domniemanie;
Agama - przejęcie wiedzy, poznanie prawdziwe od osoby wiedzącej, nauka od znawcy;

Pełna pramana następuje wtedy, gdy wszystkie trzy źródła wspierają się i uzupełniają w dążeniu do prawdy, gdy są ze sobą zgodne, harmonijne.

Pramāṇa (प्रमाण) - jeden z sześciu rodzajów miar (māna) - to pomiar poziomy lub szerokość, taki jak odległość między ramionami, szerokość ciała na poziomie klatki piersiowej, szerokość brzucha lub szerokość ciała ramię lub udo. Pramāṇa odnosi się do „ważnej percepcji, miary i struktury” i reprezentuje jedną z sześciu gałęzi (ṣaḍaṅga) starożytnej indyjskiej sztuki „malarstwa” (citra), według Vātsyāyana’, Kāmasutra (II wiek n.e.). Te „sześć kończyn” (np. Pramāṇa) stanowiło podstawę indyjskiej sztuki malarstwa. Pramāṇa (प्रमाण) odnosi się do „dokładnej wiedzy” i reprezentuje jedną z sześciu gałęzi malarstwa (citra), zgodnie z Kāmasutrą i Viṣṇu-dharmottara-purāṇa, starożytnym tekstem sanskryckim, który (będąc z natury encyklopedycznym) omawia różnorodne tematy kulturalne, takie jak sztuka, architektura, muzyka, gramatyka i astronomia. Pramāṇa oznacza dokładną wiedzę (por. „pramākaraṇaṃ pramāṇam”). Termin pramana pochodzi od rdzenia mā, co oznacza miarę. W Manasarze pramana zawarta jest w sześciu rodzajach miar. Można więc powiedzieć, że przy rysowaniu obrazu bardzo ważna pozostaje znajomość prawidłowego pomiaru portretu czy murti. Visnu-dharmottara-purana również kładzie nacisk na właściwe wymiary i strukturę portretu oraz szczegółowo omawia wymiary portretu w 36. rozdziale swojej trzeciej części.

Pramāna, z odmienną literą "n" (प्रमान) odnosi się do „szerokości ikony” i reprezentuje rodzaj miary zdefiniowany w tekstach dotyczących śilpy (sztuki i rzemiosła), znanej jako śilpaśāstras. Miary opisane w autorytetach sanskryckich dzielą się na sześć rodzajów: māna (właściwa wysokość ikony), pramāna (szerokość), unmāna (grubość), parimāṇa (obwód), upamāna (przestrzeń między kończynami, odstęp, rozstęp) i lambamāna (powierzchnia obrazu).

Pramāṇa (प्रमाण, „dowód”) w szkole filozoficznej Sankhya pisanej także jako Samkhya, dosłownie to oznacza „dowód” i „środki wiedzy”. Sankhja to filozofia enumeracjonistyczna, której epistemologia przyjmuje trzy z sześciu pramāṇa (dowodów) mimansy lub wedanty jako jedyny niezawodny sposób zdobywania wiedzy (dźńanam).

Pratyakṣa lub dṛṣṭam - bezpośrednia percepcja zmysłowa, wpatrywanie, skupienie z użyciem organów percepcji zmysłowej;
Anumāna - wnioskowanie, rozmyślanie, dogłębne przemyślenie i rozważenie, przejrzysty dowód matematyczny;
Śabda lub āptavacana - ustne świadectwo mędrców lub śastr, poświadczenie oświeconych mistrzów mądrości.

Zasadniczo, zdolność pratyakṣa lub dṛṣṭam określana jest także jako percepcja pięciozmysłowa, pańćendriya, a parapratyakṣa to wyższa forma "widzenia" czyli percepcja sześciozmysłowa, szasztendriya lub subtelnozmysłowa, sukszmendriya. Uważana jest za wyższą i bardziej cenną chociaż rzadką formę pratjakszy, głownie u inkarnowanych bóstw i mistrzów znanych jako ryszi lub dewata, dewa często także u upadewa oraz siddha.

Szkoła Carvaka akceptuje tylko jedno ważne źródło wiedzy – percepcję naoczną, bezpośrednią (pratjakszam), i uznała wszystkie pozostałe metody za całkowicie nieprawidłowe lub podatne na błędy, a zatem nieważne, nie biorąc przy tym deluzji czy halucynacji pod uwagę, tak jak Jogasutry. Szkoła waiśesiki (atomizm lub partykularyzm) dopuszcza dwa rodzaje pramāṇy: pratyakṣa - percepcja i anumāna - wnioskowanie, przemyśliwanie, rozważanie, dowodzenie naukowe. Szkoła materialistyczna nyāya (njaja) akceptuje cztery sposoby zdobywania wiedzy (pramāṇa), a mianowicie percepcję, wnioskowanie/rozumowanie, porównanie i przekaz słowny (Pratyakṣa, Anumāna, Upamāna, Śabda (Vaidika Śabda to przekaz autorytetów wedyjskich, a Laukika Śabda to przekaz pozostałych znawców różnych dziedzin wiedzy)). Pramāṇa (प्रमाण) to termin epistemologiczny, a w Advaita Vedānta akceptowanych jest generalnie sześć następujących praman (dla jogi i sankhji część z nich to opis metod anumana):

Śabda (świadectwo ustne) - wiedza zdobyta poprzez świadectwo ustne;
Pratjaksza, Pratyakṣa (percepcja, naoczność) - wiedza zdobyta za pomocą zmysłów;
Anumana, Anumāna (wnioskowanie, dowodzenie, rozumowanie; myślenie atomiczne) - wiedza zdobyta poprzez wnioskowanie, głęboki i wszechstronny dowód rozumowy;
Upamāṇa (porównanie) - wiedza zdobyta poprzez analogię czyli porównanie, podobieństwo; myślenie połowiczne, gdyż upa to połowa;
Arthāpatti (postulacja) - wiedza zdobyta poprzez nałożenie znanej wiedzy na pojawiającą się wiedzę, która nie jest zgodna ze znaną wiedzą;
Anupalabdi, Abhava (niepoznanie) - brak lęku i sceptycyzm w obliczu braku lęku, dowód poznawczy wykorzystujący nieistnienie, wiedza z próżni kosmosu, akaśam.

Prabhakara Mimamsa to szkoła mimansy używająca tylko pierwszych pięciu ze wspomnianych metod poznawania prawdy o tym co jest, przy czym śabda jest środkową metodą.

Pramāṇa (प्रमाण) w języku Śaiwa odnosi się do „środków ważnej wiedzy”, zgodnie z Īśvara-pratyabhijñā-vivṛti-vimarśinī 2.138. Odpowiednio: „I [wbrew tezie o istnieniu przedmiotu zewnętrznego] istnieje nie tylko ten [wspomniany] argument obalający (bādhaka), który funkcjonuje poprzez [ważną] wiedzę (pramāṇa) [brak w przypadku przedmiotu zewnętrznego]; [istnieje] także [argument obalający], który funkcjonuje „sam” [według Vivṛti], to znaczy poprzez własną [naturę, a dokładniej] poprzez świadomość wynikającą z badania [sprzecznej] natury przedmiotu wiedzy (prameya). [...]”.

Pramāṇa (प्रमाण) w sanskrycie, ogólna miara (długości, szerokości itp.); rozmiar, zasięg, wielkość; skala, standard; limit, ilość; świadectwo, dowód, dowód; władza, nakaz; ten, który osądza lub decyduje, ten, którego słowo jest autorytetem; prawdziwa lub pewna wiedza, dokładna koncepcja lub wyobrażenie; przyczyna, powód; reguła, sankcja, przykazanie; pierwszy termin w regule trzech; długość prozodialna samogłoski; sprawa wieczna; wolność od obaw; autorytet, dowód, rzadko (jak czasami w sanskrycie) zgadzający się co do rodzaju z podmiotem. Pramāṇa dosłownie oznacza „dowód” i jest także koncepcją i dziedziną filozofii indyjskiej. Pojęcie to wywodzi się z sanskryckich korzeni pra (प्र), przyimka oznaczającego „na zewnątrz” lub „do przodu” oraz mā (मा), co oznacza „miarę”. Pramā oznacza „właściwe pojęcie, prawdziwą wiedzę, podstawę, opokę, fundament, zrozumienie”, przy czym pramāṇa jest dalszą nominalizacją tego słowa. Zatem koncepcja Pramāṇa implikuje to, co jest „środkiem zdobycia pramy, czyli pewnej, prawidłowej, prawdziwej wiedzy”. Teksty o Pramanie, zwłaszcza szkół hinduizmu Sankhja, Joga, Mimamsa i Adwaita Wedanta, zawierają w swoim znaczeniu i zakresie „teorie błędów”, objaśnia dlaczego ludzie popełniają błędy i dochodzą do błędnej wiedzy, popadają w samooszukiwanie się. Skąd można wiedzieć, czy się mylą i są w błędzie, a jeśli tak, to w jaki sposób można odkryć, czy czyjaś metoda epistemiczna była błędna, czy też czyjś wniosek (prawda) był błędny, aby zrewidować siebie i osiągnąć właściwą wiedzę. Joga z wielką uwagą zajmuje się błędną wiedzą i sposobami popadania w pomylenia oraz błędy, a także stanami deluzyjnymi czyli urojeniami jako udającymi doświadczenie mistyczne. Odróżnianie wypaczeń (wiparjaja) i błędnej wiedzy (mithjadźńanam) oraz fantazyjnych urojeń (wikalpa) oraz wynikłego zeń pustosłowia i oszukiwania czyli gry słownej (vastuśunya), to jedna z podstawowych praktyk dla adeptów inicjowanych w tradycyjną Jogę: radźa jogę, laja jogę, krija jogę, i inne oparte na Jogasutrach i Upaniszadach.