Nidra

Nidra - sen głęboki, bez marzeń sennych jest zaliczany przez Maharyszi Patańdźali do poruszeń świadomości, pomimo, iż jest stanem pustki. Najczęstszym wyjaśnieniem, szczególnie w nurcie jogi praktykowanej przez wedantystów, jest argument, iż można sobie ten stan przypominać, a inne wyjaśnienia skupiają się na tym, że istnieje w nim ciągłość procesów świadomościowych. Zasadniczym wyjaśnieniem jest to, że sen bez marzeń sennych nie wytwarza sanskary powściągnięcia, wrażenia spokoju umysłu, a raczej jest wyrazem sanskary tamasu (otępienia, ciężkości, ciemności).

Stan nidra opisuje Jogasutra werset I.10:

"abhavapratyayalambana vrttir nidra" - „Sen bez marzeń sennych jest poruszeniem umysłu wywołanym przez sytuację bezczynności (inercji) jako stan pustki lub negacji (stanu czuwania i marzeń sennych).“ 

Głęboki sen (nidra), bez marzeń sennych, ma dwa wymiary: z jednej strony związany jest z sennym otępieniem (tamas), a z drugiej to właśnie nidra pozwala odczuć pustkę, przelotnie doświadczyć wyciszonego stanu świadomości (manolaya). Swami Sivananda pisze w swoim komentarzu do Brahmasutr (III.2.7), że w głębokim śnie, podobnie jak w samadhi, dusza odpoczywa w swoim źródle, jednak w odróżnieniu od medytacji, ciągle istnieje cienka zasłona niewiedzy (avidya), która uniemożliwia poznanie wyzwalające. Stan nidra zaliczamy do cittavrtti (ćitta-wrytti), ponieważ niewątpliwie istnieje w nim ciągłość świadomości (procesów świadomościowych).

Stan snu bez marzeń sennych jest obojętnym stanem świadomości, w którym nie odczuwa się poczucia istnienia. Z jednej strony sen jest wyrazem tamasu (otępienia, ciemności), ale z drugiej strony jest również stanem, w którym wszystkie aktywności myśli i uczuć dobiegają końca, w którym umysł niejako znika, nie ma żadnej zawartości. Zarówno we śnie bez marzeń sennych, jak i w samadhi, umysł jest nieaktywny, ale w samadhi dzieje się proces uważności oraz następuje totalna ekstaza zanurzenia i przeniknięcia w świetle, w boskim świetle, gdyż samadhi jest zarówno "ekstazą najwyższego" jak i ekstazą światłości".

Nidra pozwala adeptom jogi przelotnie doświadczyć widza (boskiej duszy, atmana), lecz jakby zza szyby, ponieważ rozeznawanie i rozróżnianie (wiweka) jest zamglone. W głębokim śnie, podobnie jak w samadhi, dusza odpoczywa w swoim źródle, jednak w odróżnieniu od stanu skupienia jogicznego, ciągle istnieje cienka zasłona niewiedzy (awidja), która uniemożliwia poznanie wyzwalające. Odtworzenie pustki stanu głębokiego snu, gdy jest się przebudzonym, to samadhi, w którym widz jest świadkiem swej własnej natury.