Bodhi

Bodhi to ucieleśnienie światła; oświecenie (albo samourzeczywistnienie, bodhi). Stan umysłu czy raczej cały szereg stanów, jaki według większości religii i filozofii Wschodu (Hinduizm, buddyzm, zen, joga, wedanta, dżinizm, w pewnym sensie taoizm czasowo lub na trwałe - przytrafia się albo po długotrwałej praktyce medytacyjnej, albo z nagła, bez żadnego przygotowania, jako skutek czy przypomnienie poprzednich wcieleń. Poszczególne religie, a nawet konkretne szkoły i nauczyciele różnią się poglądami na szczegółowe rodzaje i właściwości oświecenia. Może się to wiązać z dużą subiektywnością samego doznania, a także pomieszaniem ze stanami fałszywymi i chorobowymi u niektórych pseudomistyków. Panuje jednak względna zgoda co do najważniejszych jego cech.

Oświecenie (sansk. samadhi sampradżńata) jest umiejętnością widzenia świata bez zniekształceń, takiego jakim jest naprawdę, przeżywania życia w jego pełni i chwytania każdej chwili (tzw. ciągła uważność). Oświecenie jest też związane z brakiem przywiązania do jakichkolwiek przyjemności i nałogów, w tym do oceniania sytuacji i innych ludzi oraz emocjonalnego reagowania na ich oceny tak pozytywne jak i negatywne. Zanika także strach przed śmiercią i lęki. Oświecona osoba posiada wciąż uczucia, tak pozytywne jak i negatywne, jednak wkracza z radością we wszelkie okoliczności życia, nie dzieląc ich na dobre i złe i pozostając w stabilnym stanie harmonii ze światem. Wszystkie wspomniane filozofie i religie Wschodu sprowadzają się na podstawowym poziomie do roli przewodnika ludzi na ich drodze do oświecenia. Jest ono centralnym pojęciem tych systemów, bez którego straciłyby one sens. Co ciekawe, bardzo podobne doznania opisują także mistycy chrześcijańscy (np. św. Jan od Krzyża i św. Teresa z Ávila), żydowscy (tzw. kabalistyczne drzewo życia, uważane za opis etapów drogi do oświecenia) oraz islamscy (stany osiągane przez tańczących derwiszów, znane w sufizmie zjednoczenie z Allahem). Przypomina to również poglądy starożytnych greckich sceptyków i stoików (zob. ataraksja, apatheia, afazja, epoché).

W hinduizmie istnieje także pojęcie moksza (skt. मोक्ष) będące odpowiednikiem oświecenia uwalniającego od własnych przeszłych skutków karmicznych. Moksza to właściwie znaczy wyzwolenie, zbawienie, uwolnienie. Możliwe jest do osiągnięcia różnymi sposobami, m.in.: poprzez medytację, pracę lub bhakti (akt całkowitego oddania się Bogu i Guru). Wedanta mówi, że każdy człowiek posiada duszę (atmana), która jest częścią Boga Absolutu (Brahmana). Oświecenie polega na stopniowym dostrzeganiu i akceptowaniu przez atmana tego związku, co pociąga za sobą określone skutki w zależności od wyznawanej filozofii. W przypadku impersonalizmu czy woidyzmu będzie to rozpłynięcie się w Brahmanie, natomiast w przypadku personalizmu podjęcie służby dla Boga.

Joga - Jogasutra Doskonale Wyjaśnia Etapy czy Stopnie Oświecenia

Joga, patrząc z punktu najważniejszych dzieł źródłowych, jak Jogasutra, pokazuje spójny, kilku-etapowy proces osiągania oświecenia (samadhi). Bodhi oznacza ciało światło, bycie oświeconym we wcieleniu. Zwykle wyróżnia się cztery coraz wyższe stadia oświeconego istnienia, odznaczające się wzrostem mądrości, cudownych mocy siddhi oraz innymi oznakami. Omawia się siedem głównych typowych sposobów docierania do oświecenia, jakby siedem nurtów, sposobów czy promieni oświecania. Końcowym etapem, niejako celem najwyższym jest kaiwalja (kaivalya), wyzwolenie polegające na pozbyciu się karmana, uwarunkowań, a w konsekwencji wyzwolenie od konieczności wcielania w materialnym świecie. Kaiwalja jest wyzwoleniem od kołowrotu wcieleń, ustaniem łańcucha przyczyn i skutków zmuszającego jaźń, duszę do powrotu w świat materialny. Z praktycznego punktu widzenia istotne są jednak początkowe etapy, od których zaczyna się droga oświeconego życia, sposób prowadzenia ucznia przez mistrza musi zmieniać się, po osiągnięciu przez niego kolejnych stadiów rozwoju. Cztery etapy oświecenia ujmowane są w następujące grupy:

• I. Sabidźa oraz Nirbidźa Samadhi (Rtambhara Pradźńa) - zalążkowe i bezzalążkowe zatopienie w najwyższym Świetle Oświecenia, w Mądrości praw i zasad duchowych (Rta).
• II. Kleśatanukarana-Samadhi (Saptadha-Pradźńa) - Oświecenie usuwające przyczyny cierpienia, dające siedmiopoziomowe, szczegółowe pojmowanie prawdy, prawdziwej wiedzy, mądrości.
• III. Pradźńa-Alokah Samadhi (Viveka-Pradźńa) - Światło poznania prawdy, mądrość rozróżniająca Sat od Asat, odróżniająca to co pochodzi z Rzeczywistości i Prawdy od tego co pochodzi z iluzji i fałszu.
• IV. Dharma-Megha-Samadhi (Kaiwaljam) - Oświecenie Chmurą Dharmy, Obłok Boskich Cech; Wyzwolenie

Warto zaznaczyć, że sam pierwszy etap też ma cztery fazy rozwojowe i mogą one być mylone ze swymi wyższymi odpowiednikami, jako że są ich zalążkami czy fundamentami, filarami. Powielanie tego czworakiego podziału uniemożliwia rozpoznawanie osób na wyższych stopniach tym, którzy ich nie osiągnęli, ale pozwala na łatwe rozpoznawanie ludzi na stopni niższych, które się już pokonało.