Hatha Joga

Hatha Joga, Hathajoga - w dewanagari हठयोग – jedna z najbardziej znanych na Zachodzie (w USA i Europie) tradycji indyjskiej jogi tantrycznej, bazująca głównie na pozycjach ciała zwanych asana, sześciu procesach oczyszczających krija oraz na kontroli oddechu pranajama. Najbardziej znany autorytatywny tekst tej szkoły to Hathajoga-Pradipika.

Słowo hatha dosłownie oznacza siłę, w tym siłę wojownika do pokonania przeciwnika. Wyrazu tego używa się jako przysłówka w sensie "przemocą" lub "wbrew czyjejś woli". Słowo to składa się z dwóch członów ha oznaczającego słońce (pingala) i tha oznaczającego księżyc (ida) - gdzie symbolika tych nazw jest podobna do znaczenia yin i yang w chińskim taoistycznym qigong (chi kung).

Hatha-joga różni się od klasycznej jogi zwanej także Jogą Królewską (np. z Jogasutr Ryszi Patandźali) mniejszym naciskiem na metafizykę odziedziczoną po samkhji, a większym na praktyki ezoteryczne i praktyki fizyczne (giętkość i wytrzymałość ekstremalna ciała). Joga klasyczna i większość pozostałych szkół jogi dążą do osiągnięcia równowagi między metafizyką (mistyką) a ezoteryką. Hatha-joga, w znacznej mierze zmniejszając moment filozoficzny, kładzie silny nacisk na magiczne i ezoteryczne aspekty jogi, dążąc przy tym silniej niż inne kierunki do uzyskania mocy ponadnaturalnych zwanych siddhi, a zwłaszcza do zwycięstwa nad śmiercią, starością i chorobą. Magiczno-mistyczne koncepcje zawarte w tekstach hatha-jogi czynią ją jednym z głównych składników i źródeł tantryzmu.

Hatha-joga nie odchodzi jednak przy tym zbyt daleko od jogi klasycznej – przeciwnie, zawiera w sobie wszystkie jej zasadnicze elementy, w szczególności zaleca praktykowanie nakazów i zakazów moralnych (jama i nijama), a także dążenie do samadhi - ostatecznego urzeczywistnienia duchowego, do oświecenia. Warto pamiętać, że nie ma hatha-jogi bez radża-jogi i nie może być mowy o radża-jodze bez hatha-jogi.

Właściwy rozwój indyjskiej i himalajskiej hatha-jogi nastąpił na gruncie hinduistycznych wspólnot jogicznych: kanphata oraz nathów lub natha sampradaja. To heterodoksyjna wspólnota natha sampradaya kładła i kładzie szczególnie duży nacisk na moce mistyczno-magiczne czy charyzmatyczne (siddhi) uzyskiwane dzięki praktykom mistyczno-ascetycznym. Większość klasycznych tekstów hatha-jogi wiąże się właśnie ze szkoła nathów, a samo słowo natha oznacza adepta inicjowanego w hatha jogę.

Oryginalne traktaty Hatha Jogi

Podstawowym popularnym na Zachodzie tekstem Hatha-jogi jest Hathapradipika autorstwa Ryszi Swatmaramy, pochodzący z XV wieku. Inne ważne teksty opisujące techniki hathajogiczne to Gheranda Sanhita, Śiwa Sanhita, Goraksza Śataka i Siddhasiddhantha Paddhati. Hathajogapradipika jest jednym z najstarszych zachowanych tekstów hatha-jogi, powstałym jako skutek osobistego doświadczenia Swami Swatamaramy, ucznia Swami Gorakhnatha. Stanowi zwięzły sanskrycki opis wszystkich najważniejszych dla adeptów hatha-jogi pojęć, jak asany, śatkrije, pranajamy, ćakry, kundalini, bandhy, mudry, krija, śakti, nadi itd. z praktycznymi wskazówkami. Gheranda Sanhita pochodzi z XVII wieku, ma charakter w dużej mierze encyklopedyczny. Wiele miejsca poświęca samadhi, omawiając je jednak inaczej niż Ryszi Patańdźali. Inaczej niż pozostałe teksty klasyczne, za najważniejsze dla praktyki jogicznej uznaje techniki krija i wewnętrzne oczyszczenie ciała.