Hermetyzm

Hermetyzm – greko-egipska mistyczna grupa rozwoju duchowego, której nauki i praktyki są zawarte w zbiorze zwanym Corpus Hermeticum – grupie osiemnastu traktatów napisanych w hellenistycznej Aleksandrii w I wieku e.ch. Za inicjatora tej filozofii uznaje się na poły mitycznego Hermesa Trismegistosa, który utożsamiany jest też z egipskim Thotem, a także z prorokiem Henochem.

Corpus Hermeticum stał się dostępny w zachodniej Europie w roku 1460, gdy dokumenty uratowane z Konstantynopola wypłynęły na światło dzienne we Florencji. Ich przetłumaczenie w roku 1471, przez Marsilia Ficina, uruchomiło eksplozję renesansowego hermetyzmu za sprawą m.in. Johna Dee, Giordano Bruno, Tommaso Campanella, Johannesa Trithemiusa, Heinricha Corneliusa Agrippy, Roberta Fludda oraz Theophrastusa Bombastusa von Hohenheima (Paracelsusa).

Hermetyzm wraz z filozofią alchemików to część renesansowej myśli duchowej, mistycznej, gnostyckiej i magicznej. Hermetyzm zakłada przede wszystkim jedność i niepodzielność uniwersum, w którym wydarzenia zachodzą synchronicznie na wszystkich jego poziomach. Chodzi tu np. o poziom duchowy i aspekt zmysłowy. Stąd hermetyczne powiedzenie „jako na górze, tako na dole” oraz "jak wewnątrz tak na zewnątrz". Zgodnie z tą właściwością świata funkcjonują transcendentne nauki tajemne, takie jak alchemia, czy astrologia.

Hermes, znany w Rzymie jako bóstwo Merkury, jest mitologicznym synem Zeusa i z pochodzenia tytanki o imieniu Maia, urodził się czy raczej emanował swoją inkarnację (awatara) w okolicy góry Kyllene w greckiej Arkadii – krainie, której nazwa posłużyła do określania hermetycznej eschatologii. Według wierzeń hermetyków Bóg z panteonu Olimpu Zeus ofiarował Hermesowi kaduceusz, który miał mu posłużyć do stworzenia świata z czterech żywiołów. Działalność czterech żywiołów miała być oparta na ich wzajemnej współpracy i zgodzie. Drugim bardzo ważnym aspektem hermetyzmu jest jego stosunek do wiedzy, do nauki i duchowych sekretów. W greckiej świadomości Hermes jest pośrednikiem między światem żywych i umarłych. Modląc się nad grobem zmarłego, Grecy zanosili modły Hermesowi, aby ten zaniósł ich modlitwy do jego duszy. Dusza, która zstępuje do Ziemi wchodzi w posiadanie olbrzymiej wiedzy, której Ziemia czy raczej bogini Matka Ziemia jest źródłem. Dlatego źródeł hermetyzmu możemy się doszukiwać również w nekromancji, która pozwala na podzielenie się wiedzą umarłych z żywymi.

Jak pisze Harold Bloom: „hermetycy byli wyznawcami nauk Platona, którzy przejęli od Żydów Aleksandryjskich ich warsztat interpretacji alegorycznej i rozwinęli żydowskie spekulacje na temat pierwszego człowieka Adama, zwanego „Adam Kadmon” w Kabale, i ‘śmiertelnego boga’...”. Hermetyzm arkadyjski, gdy wyszedł poza obszar Grecji i wraz z wojskami Aleksandra Wielkiego dotarł do Egiptu (w roku 332 p.e.ch.), był religią współzawodniczącą z chrześcijaństwem; obiema religiami rządziły też pewne podobieństwa. Ich zasadniczym, wspólnym mianownikiem był Logos – Słowo, które jest Bogiem i było na Początku.

Corpus Hermeticum

Corpus hermeticum lub Poimandres - zespół tekstów greckich, a także jednego łacińskiego, powstałych w II i III wieku, jako zapis objawień mitycznego boga Hermesa Trismegistosa czyli Hermesa Trójwielkiego - mającego cechy egipskiego Thota i Merkurego. Corpus heremeticum łączy w sobie wpływy gnostyckie, neoplatońskie i kabalistyczne. Korpus znany był w średniowieczu, a także w późnym antyku, korzystali z niego m.in. Ojcowie Kościoła, szczególnym powodzeniem cieszył się jednak w kręgach alchemicznych. Szeroka recepcja tekstów nadeszła wraz z łacińskim przekładem z 1463 roku, dokonanym przez Marsilio Ficino. Corpus hermeticum doczekał się wielu tłumaczeń i komentarzy, również w języku polskim. Przesłanie Corpus hermeticum zostało zawarte w współczesnym traktacie hermetycznym pt Kybalion.

Tablica szmaragdowa

Tablica Szmaragdowa (łac. Tabula Smaragdina) – tekst hermetyczny, za którego autorstwo tekst przypisuje Hermesowi Trismegistosowi. Do treści Tablicy odwoływali się średniowieczni alchemicy oraz różokrzyżowcy, a także adepci nauk okultystycznych i ezoterycznych. Alchemicy wierzyli, iż przekaz zawiera tajemnicę kamienia filozoficznego. Utwór tradycyjnie uznawany był za starożytny, a jego odnalezienie przypisywano Apoloniuszowi z Tiany (I w. e.ch.). Według badań historyków, prawdopodobnie powstał jednak w kręgu języka arabskiego między VI a VIII wiekiem e.ch. Po raz pierwszy poświadczony jest w Kitāb sirr al-ḫalīqa (Księdze tajemnic stworzenia i sztuki natury), kompilacji starszych tekstów zebranej przez Balinusa (VIII w. e.ch.). Podawał on, że odnalazł tekst w grobowcu pod statuą Hermesa w Tianie. Był on zapisany na szmaragdowej tablicy, trzymanej w ręku przez zwłoki siedzące na złotym tronie. Pierwszy przekład na łacinę pochodzi z XII wieku i jest autorstwa Hugona z Santalli. Jednego z późniejszych przekładów na język angielski dokonał Izaak Newton, który zajmował się też alchemią i okultyzmem.

Kybalion

Kybalion – hermetyczny traktat z 1908 roku, autorstwa anonimowych osób, podpisujących się jako Trzej Wtajemniczeni. Zawartość tej książki ma być częścią nauk Hermesa Trismegistosa. Kybalion przedstawia filozofię hermetyzmu i siedem praw, na których się ona opiera:

Prawo mentalizmu (umysłowości): Wszystko jest umysłem; Wszechświat jest Mentalny; Wszechświat składa się z myśli;
Prawo powiązania, prawo analogii, prawo symetrii: Jak na górze, tak i na dole; Jak na dole, tak i na górze;
Prawo wibracji (w jodze spanda: Nic nie spoczywa; Wszystko się porusza; Wszystko jest w ruchu; wszystko wibruje;
Prawo biegunowości (dwoistości, przemienności): "Wszystko jest dwoiste (podwójne); wszystko ma swoje bieguny; wszystko ma swoje pary przeciwieństw; to i przeciwne do niego są tym samym (podobne i niepodobne są tym samym); przeciwieństwa mają identyczną naturę (są identyczne w swojej naturze), różnica leży w natężeniu; skrajności się spotykają; wszystkie prawdy są jedynie półprawdami; wszystkie paradoksy da się pogodzić;
Prawo rytmu: "Wszystko wpływa i wypływa; wszystko płynie, na zewnątrz i do środka; wszystko ma swoje pływy (fale); wszystko wznosi się i opada (wszystkie rzeczy wznoszą się i upadają); ruch wahadła manifestuje (przejawia) się we wszystkim; odchylenie w lewo jest równe odchyleniu w prawo (miara wychylenia w prawo jest miarą wychylenia w lewo); rytm dąży do wyrównania (rytm się kompensuje);
Prawo przyczyny i skutku (karman): Każda przyczyna ma swój skutek, a każdy skutek ma swoją przyczynę; wszystko dzieje się według Prawa; przypadek nie jest niczym innym, jak inną nazwą Prawa, gdy ono nie jest rozpoznane (przypadek to jedynie nazwa dla nierozpoznanego Prawa); istnieje wiele poziomów, na których rozgrywają się przyczyny, lecz nic nie ucieknie przed Prawem (istnieje wiele płaszczyzn przyczynowości, lecz nic nie wymyka się Prawu);
Prawo rodzaju (płci): Rodzaj (płeć) jest we wszystkim; wszystko ma swoje męskie i kobiece pierwiastki (aspekty); rodzaj (płeć) przejawia się (manifestuje) na wszystkich poziomach (płaszczyznach);

Nauki hermetyczne

Traktaty i dialogi wchodzące w skład "Corpus Hermeticum" datowane są przez badaczy chrześcijańskich na II-III w. e.ch., jednak nie ma wątpliwości, że powstały na podstawie starszych odpisów, nawet w II lub III tysiącleciu p.e.ch. Są one źródłem hermetycznej filozofii oraz teologii i choć od XV w. stanowiły inspirację dla europejskich magów i okultystów, nie ma w nich absolutnie nic demonicznego, a wręcz przeciwnie, jest to boska nauka duchowa. Hermetyzm uznaje, że człowiek dzięki wiedzy (gnozie) może nie tylko kontrolować siły natury, ale też osiągnąć boski status: "Oto ostateczne dobro dla tych, którzy otrzymali wiedzę - stanie się bogami" - mówi traktat "Poimandres". Nadrzędny Stwórca - Bóg lub Absolut pozostaje niepojęty, choć można dostrzec jego istnienie w analizie kosmicznego porządku. Kolejna ważna kategoria traktatów hermetycznych skupia się na dziedzinach takich jak astrologia, alchemia czy teurgia (sztuka przywoływania dobrych bóstw (aniołów) oraz wypędzania złych bóstw i "przymuszania" ich do zaniechania opętań). Posiadłszy wiedzę i zrozumiawszy pewne zależności między żywiołami, człowiek może kontrolować przyrodę oraz przewidywać przyszłość. Jeśli chodzi o życie pozagrobowe, hermetyzm stoi na stanowisku, że istnieje reinkarnacja: "Synu, przez jak wiele ciał musimy przejść (…), jak wiele cyklów gwiazd musi minąć, zanim pośpieszymy do Jedynego" - mówi jeden z dialogów.

Zobacz także: Hermes Trismegistos

Bibliografia

Roman Bugaj, Hermetyzm, Warszawa, Orion, 1998