Tengrianizm

Tengrianizm, Tengryzm - to termin współczesny, powstały w ramach powrotu wielu lokalnych społeczności do dawnych form wierzeń i religijności szamańskiej. Tengryzm, Tengriism czy Tengrianism to po rosyjsku Тенгрианство, po turecku Tengricilik, po mongolsku Тэнгэр шүтлэг, coraz popularniejszy powrót do korzeni wiary i kultu popularny w centralnych regionach Azji, wsród ludów pochodzenia turecko-mongolskiego, powrót charakteryzujący się szamanizmem, animizmem, totemizmem, politeizmem, a także silnym kultem przodków i dawnych bohaterów. Tradycje tengriańskie łączy wspólnota wiary w najwyższe bóstwo niebo znane jako Tengri lub Tenri.

Tengriaństwo czyli tengrizm, w spolszczeniu tengryzm staje się aktualnie znowu głównym nurtem religijnym i duchowym pośród ludów tureckich, mongolskich i węgierskich, a także pośród innych narodowości mówiących językami z grupy uralsko-ałtajskiej, z nich szczególnie wśród Bułgarów i Węgrów, tak jak to było aż do IX wieku e.ch. Tengryzm od IV do IX wieku na pewno był wśród tych narodowości i plemion głównym nurtem religijności, jednak pod koniec IX wieku brutalna chrystianizacja i islamizacja stłumiła ową tradycyjną religijność szamańską i zamknęła ją w dużej mierze w podziemiach.

Pod koniec XX wieku religijność i duchowość tengrianizmu cudownie zmartwychwstała zdobywając nowe rzesze zwolenników wśród kręgów intelektualistów narodów tureckich Azji Środkowej, włącznie z Tatarstanem, Buriacją, Kirgistanem i Kazachstanem, w czym swój znaczący udział miał rozpad Związku Radzieckiego po 1990 roku. Odnowa duchowo-religijna od lat nasila się i wzmaga, a także powstaje i ujawnia się wychodząc z podziemia wiele organizacji i ruchów duchowości tengriańskiej w Jakucji, Chakasji, Tuwie i innych narodach tureckiego pochodzenia wewnątrz Federacji Rosyjskiej. Jeśli ktoś nie wie, to warto przypomnieć, że Jakucja jest obszarem występowania tak zwanego szamanizmu syberyjskiego, który jak najbardziej przynależy do nurtu zwanego tengriaństwem.

W regionie Ałtaju już od początku XX wieku wzrastał bliźniaczy do tengrianizmu ruch duchowo-religijny znany jako burchanizm, szamański kult magiczny, którego jednym z głównych bóstw jest Ak-Burkhan, Biały Bóg, Białe Bóstwo. W ałtajskim oryginale burchanizm nazywany jest Ak Jang czyli Białą Wiarą, Białą Religią, a to w nawiązaniu do górnego czy wyższego z trzech światów z tengriańskiej kosmologii ludów tureckich i mongolskich. Jednymi z zapalonych badaczy i propagatorów idei Ak Jang byli Mikołaj Roerich oraz jego małżonka Helena Roerich, którzy w 1926 roku odbyli dłuższą pielgrzymkę pośród burchiańskich szamanów.

Jedną z cech szamańskiej kultury szeroko rozumianego Tengriaństwa wraz z Buriaństwem jest oprawianie ceremonii w magicznych kręgach ułożonych z naturalnych polnych kamieni. Magiczny zewnętrzny krąg ułożony jest z małych kamieni polnych leżących ściśle jeden przy drugim i tworzących okrąg. Wewnątrz są kamienie większe, które wyznaczają strony świata, oraz miesiące roku, punkty ważnych zjawisk i szamańskich świąt, a także duży płaski kamień służący do rozpalania ognia i składania ofiar. W środku kręgu bywa też miejsce lub wielki płaski kamień na ognisko i ogniowe szamańskie rytuały, podobne zresztą w duchu, metodach i formie w autentycznym tybetańskim szamanizmie Bon (Bön) czy Dzogczen, tym przedbuddyjskim oczywiście. Bon jest rozpowszechniony nie tylko w Tybecie, ale w całych zachodnich Chinach, w Nepalu czy Bhutanie i jest uważany za tamtejszą rodzimą, tradycyjną szamańską religię oraz magię, którą wyznaje wedle oficjalnych danych około 10 procent ludności tego obszaru.

Tengriaństwo było główną religią i szamańską kultura duchowa w Imperium Hunów, znanych głównie z wojowniczej aktywności Atylli. Hunowie to przymierze plemion turecko-mongolsko-tunguskich zorganizowane przez dynastię rodową plemienia Huna, stąd i wszystkie elementy kultury i duchowości Hunów znajdujemy w ciągle istniejącej kulturze tych narodów, języków i tradycji szamańskich, której część pozostaje osiadła w Indii jako plemię Huna i jest najbardziej podejrzane o rozpowszechnienie swoich wierzeń i rytuałów tak na Polinezję oraz Oceanię z jednej strony jak i w Berberii na Saharze z drugiej strony. Znane z historii Imperia Hunów sięgające z jednej strony po Wschodnie Chiny, a z drugiej po Italię i Francję oraz Kraj Gotów siłą rzeczy były wielojęzycznymi przymierzami z podbitymi na różnych warunkach ludami.