Kultura wedyjska

Kultura wedyjska - ustna tradycja kultywowana przez Ariów (Arya/n) zapoczątkowała w Indiach kulturę wedyjską. Kultura wedyjska uważana jest przez indyjskich wieszczów za uniwersalny ślad dawnych czasów w postaci Złotego Wieku oraz Wielkiej Bharaty. Istotną częścią kultury wedyjskiej jest astrologia wedyjska znana jako Królowa Nauk. Wedy, najstarsze teksty duchowe i religijne Ariów, głównie o charakterze sakralnym, powstały ostatecznie XXV-XV wieku p.e.ch. Ich podstawę stanowią cztery sanhity, czyli Wedy właściwe:

Rygweda - 1028 ryćów, hymnów, czczących 33 bogów, których wierni zapraszają na ofiarną ucztę, jednocześnie prosząc o opiekę i zbawienie. Składana na ogniu ofiara wyjednuje nieśmiertelność. Brahmani, kasta panująca, składając ofiary troszczyli się by był to rytuał doskonały.
Samaweda - zbiór samanów, pieśni rytualnych, śpiewanych przez udgatara kapłana-kantora,
Jadźurweda - opis ceremoni kapłańskich, czyli zbiór jadźusów, mantr szeptanych przez adhwarju kapłana-oficjanta,
Atharwaweda - zbiór mantr magicznych, medycznych i sakralnych spisanych przez wieszcza Atharwana.

Sanhity, choć są dziełami przede wszystkim liturgicznymi, zawierają też, zwłaszcza Rygweda i Atharwaweda, hymny spekulatywne, najstarsze zabytki indyjskiej myśli filozoficznej, duchowej i mistycznej.

Półwysep Indyjski – obejmujący główne kraje Indii, Nepalu, SIkhimu i Bhutanu, Kaszmiru i dorzecza Indusu – jest siedliskiem panującej od pradziejów kultury wedyjskiej. Starożytne źródła potwierdzają, że jeszcze w czasach, gdy w Europie leżał lodowiec, na Półwyspie kwitła bogata kultura przy której rozwijały się różnorodne dziedziny nauki, w tym medycyna, architektura, matematyka oraz astrologia.

Późniejsze warstwy tekstów Wedy to kolejno:

Upaniszady - teksty zawierające podstawowe koncepcje indyjskich systemów filozoficznych, szczególnie jogi, śiwaizmu oraz śaktyzmu.
Aranjaki - teksty leśnych joginów-mędrców, ryszich.
Brahmany - teksty objaśnień pisane prozą związane z wedyjskim rytuałem ofiarnym.

Powyższe trzy kategorie tekstów, wraz z sanhitami, uważa się w hinduizmie za święte, przekazane drogą objawienia. Do tekstów nie objawionych, zwanych smryti, przekazanych przez tradycję, należą sutry i wedangi, będące komentarzami i podręcznikami różnych nauk: prawa, rytuału, wymowy, śpiewu, gramatyki, astronomii. Każdy z tych zbiorów był wielokrotnie komentowany przez rozmaite szkoły wedyjskie. Komentarze stanowią literaturę pozakanoniczną.

Fundamenty kultury wedyjskiej

Sanskryt - najstarsza z literatur subkontynentu indyjskiego, rozwijająca się do 1500 p.e.ch., do czasów dzisiejszych, najbujniej jednak do końca XII wieku. Najstarszymi zachowanymi tekstami są cztery sanhity: Rygweda, Samaweda, Jadźurweda, Atharwaweda, będące częścią indyjskiego objawienia - śruti i koncentrujące się wokół idei ofiary wedyjskiej.
Dharma - porządek kosmiczny i społeczny, swoją harmonią zapobiegający chaosowi. Poza dharmą powszechną, obowiązującą wszystkie istoty na świecie, są też dharmy szczegółowe, w praktyce ważniejsze, różne dla poszczególnych warn wedyjskich i hinduskich. Przestrzeganie praw własnej dharmy, swadharmy, jest niezbędnym warunkiem polepszenia swego losu w następnym wcieleniu oraz wyzwolenia z sansary. Troska o dharmę została powierzona brahmanom.
Rygweda - najstarszy zabytek literatury indoaryjskiej, najważniejsza z Czterech Wed. Sanhita Rygweda składa się z 1028 utworów metrycznych zwanych ryć -"hymn", "pieśń" - związanych przede wszystkim z rytuałem ofiarnym i adresowanych do różnych bóstw, głównie Agniego i Indry. Ryće ułożono w dziesięć "kręgów", w kształcie mandali. Teksty Rygwedy powstały przypuszczalnie około XXV-XV w. p.e.ch. Rygweda jest o wiele starsza od pozostałych Wed i stanowi ich podstawę, korzeń. Jest to zbiór hymnów natury, stworzonych przez aryjskich poetów, w których rozpoznają w siłach przyrody bogów czy władców nieba. Pozostałe trzy Wedy cytują również Rygwedę. Jest to więc nie tylko ważny starożytny indyjski tekst, ale również istotne źródło historyczne do badania indyjskiej religii i mitologii. Dziewiętnastowieczny niemiecki naukowiec i indolog, Paul Duessen, napisał, że „nie ma możliwości poznania indyjskiej filozofii bez znajomości Rygwedy” i jest to prawda, satja.
Samaweda - tworzą ja hymny zawarte w Rygwedzie, uzupełnione jednak o zapis melodyczny, przeznaczone do śpiewania przez kapłana-kantora udgatar, podczas ceremonii ofiarnych.
Jadźurweda - "mszał" wedyjski, stanowi zbiór tekstów rytualnych, zwanych jadźus, używanych podczas ceremonii ofiarnych przez kapłana-oficjanta adhwarju. Tekst Jadźurwedy zachował się w pięciu różniących się wersjach zaliczanych do Jadźurwedy Białej lub Jadźurwedy Czarnej.
Atharwaweda - jest w znacznie mniejszym stopniu niż pozostałe sanhity związana z ofiarą wedyjską. Treść jej stanowią zaklęcia lub formuły magiczne. Mantry Atharwawedy odmawiał w myśli jeden z czterech głównych kapłanów-ofiarników zwany brahmanem, którego zadaniem było zapobieżenie pomyłkom rytualnym.

Zbawienie przez ofiarę

Osiadłe w Indiach ludy indoeuropejskie dzieliły się na cztery warny, dosłownie barwy, określające relacje do Świętej Wedy:

Brahmanowie - warna panująca, kapłani składający ofiarę wedyjską. Brahmany, teksty związane z rytuałem ofiarnym, są pisane przez Brahmanów. Brahmani w imieniu wspólnoty utrzymywali kontakt ze światem sakralnym, ze sferami bóstw i bogiń. Zgodnie z tradycją Brahman oznacza również, Absolut, najwyższą Energię. Brahmanom przypada słoneczny kolor biały. Przewodnicy. Stworzeni do tego, by się uczyć i przekazywać wiedzę. Sprawdzają się m.in. jako: nauczyciele, przewodnicy duchowi, mentorzy, doradcy, guru. Lubią pracować w samotności, przedkładają mądrość i studiowanie nad pieniądze czy sławę. Ich mocne strony są związane przede wszystkim z gotowością do służenia innym swoją wiedzą i pomagania im w odkrywaniu potencjału i sensu życia.
Kszatrijowie - wojownicy, kierujący społeczeństwem i zapewniający ochronę ludowi. Symbolizowani przez kolor czerwony. Przywódcy. Lubią tworzyć rozwiązania, więc dobrze odnajdują się m.in. jako pracownicy wojskowości, policji, sądownictwa i adwokatury, w służbach porządkowych czy w polityce. Niekoniecznie jednak pożądają najwyższych stanowisk, równie skutecznie jak prezesi będą wpływać na innych jako menedżerowie średniego szczebla.
Waiśjowie - dzierżą władzę ekonomiczną ponieważ zajmują się rolnictwem, rzemiosłem, budownictwem i handlem. Kolor żółty i błękitny. Twórcy. Ich narzędziem jest działanie, w tym rzemiosło; zdolni przekonać innych do swoich pomysłów, są innowacyjni i łatwo nawiązują kontakty. Takie osoby często widać na pierwszym planie: na estradzie, w telewizji, ale i wśród specjalistów od PR, marketingu czy sprzedaży. Jednak mimo życia w ciągłym biegu i przywiązania do sukcesu, pieniędzy oraz przyjemności nie są powierzchowni ani nie spychają obowiązków na innych, wprost przeciwnie: są zdeterminowani i konsekwentni, pracują równie intensywnie, jak się bawią.
Śudrowie - słudzy, najemnicy, parobkowie, pracownicy - wykluczeni są z rytuału wedyjskiego, a status niższy od śudrów mają jeszcze tak zwani niedotykalni oraz wykluczeni czyli ćandalowie. Wykonawcy. To osoby świetnie odnajdujące się we wdrażaniu wieloetapowych procesów, długodystansowcy, idealni jako tzw. prawa ręka. Są pomocni, zdolni do eksperymentowania, choć dążą do stabilizacji i bezpieczeństwa. Jeśli skupią się na rezultatach i zarobkach, grozi im łapanie wielu srok za ogon, co może odbić się na jakości. Bywa, że porażka podcina im skrzydła, odbiera poczucie wartości i wprawia w niepokój. Jeśli jednak dobrze rozpoznają swoje powołanie, będę ciężko pracować, akceptować stan rzeczy, a dążąc do osiągnięcia wartościowego celu, nie zapomną o rodzinie i wspieraniu innych.

Zbawienne ofiary wedyjskie mogą składać wyłącznie członkowie trzech pierwszych warn będąc w stanie czystości rytualnej, ponieważ ideologia ich życia odpowiadała teologii.

Podobnie jak społeczność Ariów tak i świat bogów podzielony jest w zależności od swojej funkcji:

Djaus lub Djau, bóg światła - Djaus jest wspólnym przodkiem wszystkich bogów, ojcem bóstw nieba. Jest bogiem czczonym przez wszystkich Ariów zanim rozdzielili się na indoeuropejskie grupy. Inne grupy pochodzące od Ariów czy Indoarjów zwały go Zeusem, Jupiterem, Dzeusem bądź Jowiszem, Perunem. W starożytnej Grecji i Rzymie uważano go za najważniejszego boga, za króla bogów. Jednak w Indiach utracił on swą pozycję na rzecz innych bogów nieba, a sam stał się ucieleśnieniem świetlistych niebios i mieszkaniem bogów. W Rygwedzie bóstwo nieba Dhjaus oraz bogini ziemi Prithiwi zostali połączeni i nazywa się ich Djawaprithiwi – niebo i ziemia, i w takiej postaci oddaje się im cześć. Wszyscy pozostali bogowie powstali z nieba i ziemi. Uważa się więc, że wszyscy bogowie pochodzą z jednego niebiańskiego rodu świetlistych dewów.
Waruna - bóstwo władzy nad światami wodnymi, duch żywiołu wody. Jest to stare bóstwo sfery sakralnej, które pilnuje porządku kosmicznego, czyli powszechnego prawa rta i zasad odpłaty. Waruna Dewa do dziś jest czczony jako bóstwo wód i świata astralnego. Waruna Dewa jest wszechwiedzący, spogląda z góry na świat, zna każdą myśl każdego człowieka, niezależnie od tego na jak dalekim krańcu globu ktoś przebywa. Zna też karman czyli prawo odpłaty. To bóstwo symbolizuje prawo przyczyny i skutku i kontroluje postępowanie ludzi. Jego rolą jest więc dbanie o ludzi i temperowanie ich zgodnie z prawem karmana i rytą. Według niektórych współczesnych badaczy Waruna mógł być prototypem uniwersalnego władcy czyli ćakrawartina. Święta Rygweda często mówi o Warunie jako o bóstwie deszczu i wody, gdyż deszcz pochodzi z nieba. Z czasem został bogiem wody. W tajemnej mantrze, kiedy wykonuje się w buddyzmie trzyczęściową tormę, jednym z bogów nieba jest Waruna, zatem tradycje dharmiczne znają Warunę.
Indra - bóstwo nieba, władca aniołów oraz marszałek aniołów walczących z siłami ciemności, niszczycieli wrogów światłości. Obecnie Indra jest także bóstwem grzmotu i deszczu, bóstwem gromu z jasnego nieba, Perunem i Zeusem Indii. Jedna czwarta łącznej liczby hymnów w Rygwedzie poświęcona jest Indrze, możemy więc zobaczyć jakim szacunkiem się cieszy władca niebian. Po tybetańsku nazywany Gjadźin (brgya byin). W okresie wedyjskim uznawany za najpotężniejszego, najważniejszego i najbardziej uwielbianego boga, opiekuna mieszkańców Indii pochodzących od Dewów. W buddyzmie Indra jest władcą bogów i gospodarzem boskiego pałacu Widżaja w niebie trzydziestu trzech. W Laja Jodze Indra jest władcą pierwszej ćakry u podstawy tułowia. Jadący na złotym rydwanie zaprzężonym w dwa konie, z orszakiem Marutów, aby pokonać Wrytrę, króla demonów, Indra jest przez Aryan jak i Hindusów uznawany za bóstwo opiekuńcze i bóstwo szlachetnej wojny. Ostatecznie przyjmuje postać króla bogów, samradży.
Aświnowie - młodsze bóstwa bliźniacze, bracia końscy, krążące po niebie, gwarantujące płodność i potomstwo.

Bogini Uszas - Uszas jest starożytną boginią, utożsamianą ze wschodem słońca i jutrzenką, ze świtem i brzaskiem. Nazwa Eos w grece i Aurora w łacinie mają generalnie to samo pochodzenie, co Uszas. W czasach, gdy Ariowie mieszkali w Dorzeczu Pięciu Rzek, czyli w Pendżabie, świt był wyjątkowo piękny. Widząc te przepiękne zjawiska, wedyjski poeci i wieszczowie nie mogli się oprzeć, by nie wyśpiewywać pochwał, a więc ta bogini otwierała przestworza od wschodu, rozpraszała noc i potrafiła usunąć niebezpieczeństwa, jakie niosły demony i ciemności. Hymny do tejże bogini są w Wedach szczególnie piękne i są też jednymi z najliczniejszych. Mówi się, że Uszas jest przyjaciółką ludzi i zawsze promienieje uśmiechem, jak młoda dziewczyna. Choć jej ciało nigdy się nie starzeje, to ona sama ogranicza długość ludzkiego życia. Najpiękniejsze poetycko hymny wedyjskie to pochwały Waruny, boga wody, zaś hymny o najpiękniejszej symbolice dotyczą bogini Śri Uszas, nie tylko zresztą w literaturze indyjskiej, lecz także w najpiękniejszych pieśniach i poematach światowej literatury religijnej.

Wedyjska kultura duchowa polega na mistyce składania ofiar bóstwom nieba, archaniołom, bogom i boginiom wyznaczającym rytm wszechświata. Ofiara ze zwierząt, składana na ogniu, wyjednuje u bóstwa przychylność i nieśmiertelność. Ariowie (Arjanie) budowali ołtarze rytualne z pięciu warstw cegieł lub kamieni, oznaczających pięć światów i pięć pór roku oraz pięciu sfer świadomości duchowej. Na ołtarzach rozpalany jest święty ogień Agni. Bóg Agni zawsze jest kapłanem składającym ofiarę dla niebios w imieniu ludzi. Na szczycie stosu drewna kładzie się liść lotosu, symbol ziemi. Sprawujący obrzęd brahmani dbają by przebiegał on w sposób doskonały.