Karma

Karma, karman - sanskr. कर्म, pali. kamma, chiń. 業 yè, kor. 업 ǒp; jap. gō; wiet. nghiệp) – w wedyzmie, braminizmie, dżainizmie, hinduizmie, buddyzmie i innych dharmicznych religiach Wschodu jest to prawo przyczyny i skutku; podstawowe prawo Kosmosu, prawo tworzące przebieg zdarzeń, życie istot. W dosłownym tłumaczeniu jest to praca lub działanie, czyn, akcja, los, przeznaczenie, skutek. Karma jest podstawowym pojęciem we wszystkich szkołach wedyjskich, brahmańskich, hinduistycznych, dżinijskich, buddyjskich i oznacza: prawo przyczyny i skutku, przyczyny i skutki czynów jako powiązaną całość i nić przędącą przeznaczenie. Dosłownie słowo to oznacza "czyn" lub "działanie". Prawo przyczyny i skutku zwane jest w języku Pali "kamma-vipaka" czyli "działanie-owoce", a w sanskrycie jako karma-phala.

Słowo karman pochodzi od rdzenia "kri", a właściwie kr przez "r" samogłoskowe często zapisywane jako "ri", tego samego co pojęcie kriya, a oznacza działanie, aktywność. "Ma" w karma to "księżyc", "yama" jako bóstwo śmierci, "czas" oraz "trucizna". Razem mamy wytwarzanie tego co księżycowe czyli przynależne do świata śmierci Yamadeva, to, co wymaga czasu aby to spłacić, wyrównać, co nas w czasie czyli kołowrocie czasu wcieleń trzyma, a także to, co nas zatruwa przyćmiewając świadomość. Od rdzenia "kri" pochodzi także pojęcie "krija" (kriya) bardzo zbliżone do karmana.

Filozoficzne wyjaśnienie karmy różni się pomiędzy tradycjami, jednak główna idea głosi, że czyny tworzą przyszłe doświadczenia i przez to każdy jest odpowiedzialny za własne życie, cierpienie i szczęście jakie sprowadza na siebie i innych. Najstarsze i najlepsze nauki o karmanie zawierają doktryny szkół siwaizmu i śaktyzmu oraz stare szkoły wedyjskie oparte na sukcesji Śri Guruh. W tradycjach wedyjskich, braminińskich i hinduistycznych według wielu szkół karma może być ściśle związana z postacią Boga (Dewa), podczas gdy według innych jest bardziej niezależna, jako prawo kosmiczne. Znawcy wedanty uważają, że Iśwara-Śiwa, czyli Bóg pełni pewną rolę w dostarczaniu karmana, w tym jest twórcą prawa karmicznego.

Teistyczne szkoły hinduizmu takie, jak wisznuicka wedanta nie zgadzają się z niektórymi poglądami buddystów i dźinistów, które uważane są za błędne lub wypaczone. Niektóre szkoły hinduistyczne twierdzą, że karma jest jedynie prawem przyczyny i skutku, chociaż jest też zależna od woli Boga (Dewata). Przykładami najwyższych bóstw są tu Śiwa w śiwaizmie i Wisznu w wisznuizmie.

Prawo przyczyny i skutku zwane jest w języku pali używanym przez buddystów therawada jako kamma-vipaka (działanie-owoc). W buddyzmie jest to prawo uniwersalne i bezosobowe, zatem można powiedzieć, że buddyjskie pojęcie karmana jest zbieżne z niektórymi skrajnymi szkołami hinduistycznymi opartymi na bezdusznym determinizmie i fatalizmie. Dobre podsumowanie takich teistycznych poglądów jest wyrażone przez następujący wiersz: "Bóg (Dewata) nie sprawia, że ktoś cierpi bez powodu ani nie czyni nikogo szczęśliwym bez przyczyny. Bóg jest bardzo sprawiedliwy i daje ci to, na co zasługujesz."

Pisma hinduistyczne dzielą stan zbiornika czy złoża karmana na trzy rodzaje:

• Sanćita karman (karman nagromadzony),
• Prarabdha karman (karman przynoszący owoc) i
• Krijamana karman (karman obecny).

Każda krijamana karmana staje się sanćita karmana, gdy dane działanie zostaje dokonane. Z nagromadzenia sanćita karmana jedynie garść służy jednemu życiu a te działania, które przynoszą owoc i przez to wygasają są nazywane prarabdha karman. Tak długo, jak wciąż trwa nagromadzenie sanćita karmana część ich będzie się zamieniać w prarabdha karma, które będą konsumowane, jednak część będzie pozostawać prowadząc do kolejnych narodzin i śmierci.

Istota (sanskryt: dźiwa), a właściwie odradzająca się dusza (sanskryt: atman) nie może osiągnąć wyzwolenia (sanskryt: moksza, kaivalya) tak długo, jak nagromadzona już sanćita karma nie zostanie całkowicie wyczerpana. Sanćita karman to złoże karmiczne zwane także Adhara karmanem czyli zbiornikiem karmanów.

Wedle niektórych doktryn wisznuickich wykluczeni poza system ortodoksyjnego hinduizmu, na przykład w następstwie zaniechania obowiązków religijnych i społecznych wynikających z warny i dźati, postrzegani są jako istoty nie podlegające prawu karmy, czyli nie posiadający potencjału dla reinkarnowania w kolejnym ciele ludzkim po śmierci. Wedle śiwaizmu czy wedanty, zjawisko takie dotyczy jedynie wykluczonych z bardzo słusznych powodów czyli za dokonanie bardzo cięzkich grzechów, złych uczynków, a nie z samego faktu urodzenia się w rodzinie wykluczonych.

Ludzie wyznający hinduizm również często mówią, że karma jest zrobieniem złego, niewłaściwego uczynku, który trzeba odpracować albo zrobić coś dobrego w zamian. Czyli czasami karma jest traktowana jako kara. Najbardziej wypaczone rozumienie prawa karmicznego można spotkać nie tylko u psychików pokroju Siergieja Łazariewa czy Mariana Ogorevca, ale także wśród zachodnich, fanatycznych wyznawców tzw. Bhaktijogi w nurtach potocznie znanych jako Hare Krishna. U tych ostatnich wszelkie błędy wynikają raz ze złej jakości przekładów tekstów, a dwa, ze źle wyłożonych nauk przez Srila Prabhupada, który widać tak podstawowych dla jogi tematów jak karman sam nie rozumiał.

Karmanem i prawem karmana szczegółowo zajmuje się praktyczna metoda jogi znana jako karmajoga, w tradycji dharmicznej Indii, pierwszy stopień czy pierwszy krąg nauczania u Ryszich - oświeconych mistrzów mądrości. Praktyką karmajogi w tradycjach dharmicznych jest kultywowanie zasad Jama i Nijama czyli zasad etyczno-moralnych pomyślanych dla zredukowania złego karmana oraz dla rozwijania duchowego życia.