Kultura wedyjska

Kultura wedyjska - ustna tradycja kultywowana przez Ariów (Arya/n) zapoczątkowała w Indiach kulturę wedyjską. Kultura wedyjska uważana jest przez indyjskich wieszczów za uniwersalny ślad dawnych czasów w postaci Złotego Wieku oraz Wielkiej Bharaty. Istotną częścią kultury wedyjskiej jest astrologia wedyjska znana jako Królowa Nauk. Wedy, najstarsze teksty duchowe i religijne Ariów, głównie o charakterze sakralnym, powstały ostatecznie XXV-XV wieku p.e.ch. Ich podstawę stanowią cztery sanhity, czyli Wedy właściwe:

• Rygweda - 1028 ryćów, hymnów, czczących 33 bogów, których wierni zapraszają na ofiarną ucztę, jednocześnie prosząc o opiekę i zbawienie. Składana na ogniu ofiara wyjednuje nieśmiertelność. Brahmani, kasta panująca, składając ofiary troszczyli się by był to rytuał doskonały.
• Samaweda - zbiór samanów, pieśni rytualnych, śpiewanych przez udgatara kapłana-kantora,
• Jadźurweda - opis ceremoni kapłańskich, czyli zbiór jadźusów, mantr szeptanych przez adhwarju kapłana-oficjanta,
• Atharwaweda - zbiór mantr magicznych, medycznych i sakralnych spisanych przez wieszcza Atharwana.

Sanhity, choć są dziełami przede wszystkim liturgicznymi, zawierają też, zwłaszcza Rygweda i Atharwaweda, hymny spekulatywne, najstarsze zabytki indyjskiej myśli filozoficznej, duchowej i mistycznej.

Późniejsze warstwy tekstów Wedy to kolejno:

• Upaniszady - teksty zawierające podstawowe koncepcje indyjskich systemów filozoficznych, szczególnie jogi, śiwaizmu oraz śaktyzmu.
• Aranjaki - teksty leśnych joginów-mędrców, ryszich.
• Brahmany - teksty objaśnień pisane prozą związane z wedyjskim rytuałem ofiarnym.

Powyższe trzy kategorie tekstów, wraz z sanhitami, uważa się w hinduizmie za święte, przekazane drogą objawienia. Do tekstów nie objawionych, zwanych smryti, przekazanych przez tradycję, należą sutry i wedangi, będące komentarzami i podręcznikami różnych nauk: prawa, rytuału, wymowy, śpiewu, gramatyki, astronomii. Każdy z tych zbiorów był wielokrotnie komentowany przez rozmaite szkoły wedyjskie. Komentarze stanowią literaturę pozakanoniczną.

Fundamenty kultury wedyjskiej

• Sanskryt - najstarsza z literatur subkontynentu indyjskiego, rozwijająca się od 1500 p.n.e. do czasów dzisiejszych, najbujniej jednak do końca XII wieku. Najstarszymi zachowanymi tekstami są 4 sanhity: Rygweda, Samaweda, Jadźurweda, Atharwaweda, będące częścią indyjskiego objawienia - śruti i koncentrujące się wokół idei ofiary.
• Dharma - porządek kosmiczny i społeczny, swoją harmonią zapobiegający chaosowi. Poza dharmą powszechną, obowiązującą wszystkie istoty na świecie, są też dharmy szczegółowe, w praktyce ważniejsze, różne dla poszczególnych warn wedyjskich i hinduskich. Przestrzeganie praw własnej dharmy, swadharmy, jest niezbędnym warunkiem polepszenia swego losu w następnym wcieleniu oraz wyzwolenia z sansary. Troska o dharmę została powierzona brahmanom.
• Rygweda - najstarszy zabytek literatury indoaryjskiej, najważniejsza z Czterech Wed. Sanhita Rygweda składa się z 1028 utworów metrycznych zwanych ryć -"hymn", "pieśń" - związanych przede wszystkim z rytuałem ofiarnym i adresowanych do różnych bóstw, głównie Agniego i Indry. Ryće ułożono w dziesięć "kręgów", w kształcie mandali. Teksty Rygwedy powstały przypuszczalnie około XXV-XV w. p.e.ch.
• Samaweda - tworzą ja hymny zawarte w Rygwedzie, uzupełnione jednak o zapis melodyczny, przeznaczone do śpiewania przez kapłana-kantora udgatar, podczas ceremonii ofiarnych.
• Jadźurweda - "mszał" wedyjski, stanowi zbiór tekstów rytualnych, zwanych jadźus, używanych podczas ceremonii ofiarnych przez kapłana-oficjanta adhwarju. Tekst Jadźurwedy zachował się w pięciu różniących się wersjach zaliczanych do Jadźurwedy Białej lub Jadźurwedy Czarnej.
• Atharwaweda - jest w znacznie mniejszym stopniu niż pozostałe sanhity związana z ofiarą wedyjską. Treść jej stanowią zaklęcia lub formuły magiczne. Mantry Atharwawedy odmawiał w myśli jeden z czterech głównych kapłanów-ofiarników zwany brahmanem, którego zadaniem było zapobieżenie pomyłkom rytualnym.

Zbawienie przez ofiarę

Osiadłe w Indiach ludy indoeuropejskie dzieliły się na cztery warny, dosłownie barwy, określające relacje do Świętej Wedy:

• Brahmanowie - warna panująca, kapłani składający ofiarę wedyjską. Brahmany, teksty związane z rytuałem ofiarnym, są pisane przez Brahmanów. Brahmani w imieniu wspólnoty utrzymywali kontakt ze światem sakralnym, ze sferami bóstw i bogiń. Zgodnie z tradycją Brahman oznacza również, Absolut, najwyższą Energię. Brahmanom przypada słoneczny kolor biały.
• Kszatrijowie - wojownicy, kierujący społeczeństwem i zapewniający ochronę ludowi. Symbolizowani przez kolor czerwony.
• Waiśjowie - dzierżą władzę ekonomiczną ponieważ zajmują się rolnictwem, rzemiosłem, budownictwem i handlem. Kolor żółty i błękitny.
• Śudrowie - słudzy, najemnicy, parobkowie - wykluczeni są z rytuału wedyjskiego, a status niższy od śudrów mają jeszcze tak zwani niedotykalni oraz wykluczeni czyli ćandalowie.

Zbawienne ofiary wedyjskie mogą składać wyłącznie członkowie trzech pierwszych warn będąc w stanie czystości rytualnej, ponieważ ideologia ich życia odpowiadała teologii.

Podobnie jak społeczność Ariów tak i świat bogów podzielony jest w zależności od swojej funkcji:

• Waruna - bóstwo władzy nad światami wodnymi, duch żywiołu wody. Jest to stare bóstwo sfery sakralnej, które pilnuje porządku kosmicznego, czyli powszechnego prawa rta i zasad odpłaty. Waruna Dewa do dziś jest czczony jako bóstwo wód i świata astralnego.
• Indra - bóstwo nieba, władca aniołów oraz marszałek aniołów walczących z siłami ciemności, niszczycieli wrogów światłości. Obecnie Indra jest także bóstwem grzmotu i deszczu, bóstwem gromu z jasnego nieba, Perunem Indii.
• Aświnowie - młodsze bóstwa bliźniacze, krążące po niebie, gwarantujące płodność i potomstwo.

Wedyjska kultura duchowa polega na mistyce składania ofiar bóstwom nieba, archaniołom, bogom i boginiom wyznaczającym rytm wszechświata. Ofiara ze zwierząt, składana na ogniu, wyjednuje u bóstwa przychylność i nieśmiertelność. Ariowie (Arjanie) budowali ołtarze rytualne z pięciu warstw cegieł lub kamieni, oznaczających pięć światów i pięć pór roku oraz pięciu sfer świadomości duchowej. Na ołtarzach rozpalany jest święty ogień Agni. Bóg Agni zawsze jest kapłanem składającym ofiarę dla niebios w imieniu ludzi. Na szczycie stosu drewna kładzie się liść lotosu, symbol ziemi. Sprawujący obrzęd brahmani dbają by przebiegał on w sposób doskonały.